Transformacja węglowa w Polsce

„Jak mogą wyglądać ścieżki transformacji zgodne z porozumieniem paryskim (<2ºC), osiągalne i społecznie sprawiedliwe?”  to temat i kluczowe pytanie warsztatów zorganizowanych przez Climate Strategies (CS), Instytut Badań Strukturalnych (IBS) oraz Institut du Développement Durable et des Relations Internationales (IDDRI). Warsztaty, zrealizowane w ramach projektu „Coal Transitions”, odbyły się w Katowicach w Głównym Instytucie Górnictwa (Plac Gwarków 1) w poniedziałek, 10 grudnia 2018 roku.

Na warsztatach przedstawiono możliwe ścieżki transformacji w sektorze węglowym, a także ich wpływ na rynek pracy oraz bezpieczeństwo energetyczne Polski. Pierwszą sesję otworzył Andrzej Błachowicz z Climate Strategies, który wspólnie z IDDRI koordynuje projekt „Coal Transitions„. Podczas sesji zaprezentowane zostały badania na temat wpływu transformacji na rynek pracy w Polsce. Następnie przedstawiono studium przypadku z Niemiec i krótki przegląd przypadków z RPA, Indii, Chin i Australii. W ostatniej części zaproszeni interesariusze skomentowali zaprezentowane wyniki badań i dyskutowali o proponowanych ścieżkach i rozwiązaniach.

Przegląd inicjatyw politycznych w obszarze transformacji węglowej

Oliver Sartor z IDDRI przedstawił główne wyniki projektu Coal Transitions, w którym brały udział organizacje badawcze z Australii, Chin, Francji, Indii, Republiki Południowej Afryki i Wielkiej Brytanii (→prezentacja). Sartor przekonywał, że transformacja w sektorze węgla odbywa się już w wielu krajach, które dążą do ograniczenia wykorzystania tego surowca. Jednocześnie wskazywał na trend obniżenia kosztów w produkcji energii odnawialnej, jej coraz szerszego zastosowania oraz pojawiania się nowych miejsc pracy związanych z czystymi technologiami. Sartor przekonywał, że transformacja zgodna z celami paryskimi jest możliwa, jeśli zastosuje się planowanie uwzględniające długofalowe trendy. Pozwoli to na uniknięcie zagrożeń związanych z bezpieczeństwem energetycznym, rosnącymi cenami energii oraz zmniejszeniem zatrudnienia w górnictwie.

Ścieżki transformacji węglowej – wyzwania i szanse dla Polski

Jan Witajewski-Baltvilks oraz Aleksander Szpor z Instytutu Badań Strukturalnych zaprezentowali wyniki raportu na temat transformacji sektora górnictwa w Polsce. Szpor przypomniał, że sektor energetyczny i jego dominujący element – węgiel, są głównym źródłem emisji CO₂. Jednocześnie wskazywał na różne znaczenie poszczególnych typów węgla dla gospodarki i energetyki, a także ich odmienną rolę na poziomie regionalnym.

Jan Witajewski-Baltvilks przedstawił badania dotyczące możliwych ścieżek transformacji, które pozwoliłyby osiągnąć ambitne cele w zakresie redukcji emisji, ale unikając zwolnień w sektorze górnictwa. Z analizy opartej o model optymalnego miksu energetycznego (MOEM) wynika, że przy poprawie efektywności energetycznej, ograniczeniu emisji w transporcie i zwiększeniu udziału OZE w energetyce, scenariusz obniżenia emisji do oczekiwanego przez Komisję Europejską poziomu jest realny. Należy podkreślić, że ten scenariusz nie wiązałby się z dużymi zwolnieniami w sektorze górnictwa. Sektor ten zmniejszałby się stopniowo, nawet przez kolejne 30 lat. Oznacza to, że spadek produkcji będzie porównywalny ze spadkiem zatrudnienia związanym z odchodzeniem górników na emeryturę. Warunkiem takiego scenariusza jest jednak ograniczenie napływu nowej siły roboczej do sektora górnictwa. Naukowcy z IBS wskazali alternatywę, podkreślając , że wiele miejsc pracy powstało i nadal będzie powstawać w sektorach przetwórstwa przemysłowego oraz budownictwa (→prezentacja).

Transformacja węglowa w Polsce – lekcje z przeszłości

Ian Walker, główny ekonomista Banku Światowego, przedstawił wyniki badania na temat transformacji Polskiej energetyki ze szczególnym uwzględnieniem aspektów związanych z rynkiem pracy (→ prezentacja). W pierwszym kroku badania wykorzystano model energetyczny do prognozowania zmniejszenia produkcji węgla w produkcji energii. Następnie sprawdzano wpływ na gospodarkę i rynek pracy korzystając z modelu makroekonomicznego (CGE) oraz wpływ na lokalny rozwój przy pomocy modelu ekonometrycznego. Wyniki analiz wskazują, że przyszłe procesy transformacyjne będą miały znacznie mniej odczuwalne negatywne konsekwencje dla mieszkańców regionów górniczych w porównaniu z sytuacją z lat 90. Przyczyni się do tego między innymi bardziej zróżnicowana struktura gospodarki, w której istnieje większa szansa na dopasowanie swoich kompetencji do oczekiwań pracodawców.

Podobnie jak w badaniach IBS, wskazano, że starzenie się populacji umożliwi łagodną ścieżkę redukcji zatrudnienia opartą na naturalnych odejściach (przechodzeniu na emeryturę) z sektora górnictwa. Grupą, która najsilniej odczuje negatywne konsekwencje będą mężczyźni zatrudnieni w górnictwie o najsłabszym wykształceniu. Właśnie na nich skupić się powinny programy przekwalifikowywania, aby zapewnić sprawiedliwy proces transformacji.  

Okrągły stół interesariuszy

Po dyskusji i przerwie odbyła się również okrągły stół interesariuszy – moderowany przez Daniela Kiewrę (IBS). 

Marszałek Województwa Śląskiego Jakub Chełstowski przekonywał, że stworzone przez poprzedni samorząd programy są przyzwoite i zmierzają w dobrym kierunku. Zaznaczył, że zależy mu na dialogu i konsultacjach z lokalnymi organizacjami i mieszkańcami. Wspomniał, że jako wieloletni członek organizacji pozarządowej wie, jak trudno czasem takim organizacjom „dobić się” do drzwi dużych instytucji.

Marszałek podkreślał, że dotychczasowe programy transformacji górnictwa w Polsce nie były w pełni udane i dopiero ostatni z nich, wdrożony w 2016 roku, tworzy realną szansę na to, aby odbudować polskie górnictwo.

Kazimierz Grajcarek, były przewodniczący KSZGiE NSZZ Solidarność wskazywał, że restrukturyzacja górnictwa w Polsce nie powinna się koncentrować wyłącznie na Górnym Śląsku, ponieważ również w innych regionach procesy transformacyjne kończyły się niejednokrotnie tragediami osobistymi wśród osób związanych z sektorem węgla kamiennego.

Grajcarek w swoim wystąpieniu koncentrował się na nieuczciwych warunkach konkurencji jakim musi sprostać polskie górnictwo. Importowany węgiel często pochodzi z krajów, w których wydobycie węgla odbywa się przy łamaniu praw człowieka, praw pracowniczych, norm środowiskowych oraz dumpingu.

Krzysztof Stefanek, wiceprzewodniczący PZZ Kadra, wskazywał na potrzebę wiarygodnej alternatywy dla redukcji węgla. Decyzje w tej sprawie nie powinny być podejmowane pochopnie i wymagają pogłębionej analizy oraz konsultacji.

Izabela Zygmunt, przedstawicielka Polskiej Zielonej Sieci podkreślała, że dialog nad transformacją energetyczną w Polsce często wyklucza samorządy i organizacje lokalne. Wskazywała na przykład Kopalni Ziemowit w Imielinie, gdzie nowe doświadczenia związane z podejmowaniem decyzji o ewentualnym przedłużeniu działalności kopalni są obecnie konsultowane również z organizacjami lokalnymi i mieszkańcami. Ich aktywny udział w dyskusjach  przynajmniej na razie odnosi pewien skutek.

Stanisław Prusek, dyrektor GIG, w swoim wystąpieniu zauważył, że szacowane koszty transformacji znacząco przekraczają możliwości regionu. Powołując się na wyniki badań przeprowadzonych na Akademii Ekonomicznej w Katowicach, argumentował, że koszty te są tak wysokie ze względu na liczbę zatrudnionych w górnictwie oraz w sektorach zależnych. Podkreślał on, że szybkie zamknięcie górnictwa oznaczać może odcięcie wpływów z zysków sektora górnictwa i branż zależnych.

Piotr Lewandowski, prezes IBS, zwrócił uwagę na zmieniające się okoliczności związane z wyzwaniami transformacyjnymi w trzydziestoletniej historii tego procesu. Polityki, które ograniczać będą wykorzystanie najmniej efektywnych technologii związanych z wydobyciem i spalaniem węgla, będą jednocześnie prowadzić do wykształcania się nowych branż w technologiach alternatywnych. W konsekwencji, w miejsce zamykających się miejsc pracy w górnictwie i w sektorach zależnych, będą powstawać nowe miejsca pracy w branżach alternatywnych.  

***

Dziękujemy za udział i cenne komentarze!

***

Warsztaty zostały zrealizowane w ramach projektu „Coal Transitions” finansowanego ze środków KR Foundation.