Porozmawiajmy o… starzeniu

„Obecnie Polska jest jeszcze umiarkowanie starym społeczeństwem.” – mówił prezes IBS Piotr Lewandowski w rozmowie z Aleksandrą Dziadykiewicz w radiu TOK FM. Jednak zestarzejemy się bardzo szybko – w 2050 roku połowa Polaków będzie powyżej 50 roku życia. O skutkach starzenia się Polaków rozmawialiśmy 9 marca br. podczas konferencji pt. „Starzenie się ludności, rynek pracy i finanse publiczne w Polsce”, zorganizowanej przez IBS wspólnie z Przedstawicielstwem Komisji Europejskiej w Polsce. Zachęcamy do zapoznania się z opiniami naszych ekspertów oraz naukowców z innych ośrodków, zebranymi przy okazji konferencji.

Wyzwanie 1. Niedobór pracowników

Jak opowiadał Piotr Lewandowski w TOK FM – najbardziej widoczne będą zmiany na rynku pracy. Do 2050 roku liczba osób aktywnych zawodowo spadnie o 5 mln, czyli o prawie 30% w porównaniu do roku 2015. W niektórych zawodach może brakować pracowników. Osoby starsze będą zachęcane do pozostania na rynku pracy ze względu na ich kwalifikacje i doświadczenie. Wśród bodźców mogą się znaleźć wyższe płace i możliwość pracy na część etatu.

„Każdy bodziec, który będzie zachęcał Polaków do pozostania dłużej na rynku pracy jest wart rozważenia” – I. Magda (IBS, SGH)

Kluczowym działaniem ograniczającym skutki starzenia się ludności na rynek pracy będzie zachęcenie do aktywności zawodowej osób, które przekroczyły wiek emerytalny. Iga Magda, wiceprezeska naszego Instytutu, w wywiadzie dla Bankier.TV pozytywnie odniosła się do pojawiających się propozycji instrumentów mających  na celu aktywizację zawodową. Przyznała, że należy również rozważyć zachęty finansowe. Piotr Lewandowski w TOK FM stwierdził, że najtrudniejsze będzie zachęcenie do dłuższej aktywności zawodowej osób wykonujących prace niskokwalifikowane, szczególnie fizyczne. Zarówno Iga Magda jak i Piotr Lewandowski przyznają, że częste zmiany w systemie emerytalnym i brak zaufania obywateli do państwa w tym aspekcie będą utrudniały przekonanie pracowników do kontynuowania pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego.

Według Igi Magdy ważnym aspektem kontynuowania pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego będzie tzw. jakość miejsc pracy. Firmy powinny o nią zadbać dla pracowników w każdym wieku:

– Bez interwencji na wcześniejszym etapie, w wieku 40-50 lat, trudno będzie je [pracowników – red.] nawet finansowo zatrzymać na miejscu pracy, jeżeli zdrowie na to nie pozwoli. – mówiła Iga Magda w Bankier.TV.

Zachęcamy do zapoznania się z opiniami naszych ekspertów na temat skutków starzenia się ludności dla rynku pracy oraz propozycjami ich zniwelowania:

• rozmowa Piotra Lewandowskiego z Aleksandrą Dziadykiewicz w TOK FM -> posłuchaj,
• wywiad Igi Magdy dla Bankier.TV -> zobacz,
• artykuł Macieja Stańczyka pt. „2050 rok. „Polska się zestarzeje, zanim zdąży się wzbogacić”” w portalu Onet.biznes.pl -> przeczytaj,
• materiał Dawida Grygorcewicza pt. „Do 2050 roku liczba pracujących Polaków może zmniejszyć się o 30 procent” dla Polskiego Radia 24 -> zobacz.

Wyzwanie 2. Niskie emerytury i podwyższony wiek emerytalny

Z badań przeprowadzonych przez zespół GRAPE UW pod kierownictwem Joanny Tyrowicz wynika, że oczywistą konsekwencją obniżenia wieku emerytalnego będą niskie emerytury. Sytuacja kobiet pogorszy się bardziej niż mężczyzn, a szczególnie niskie emerytury otrzymają osoby urodzone w latach 90-tych. Obniżenie wieku emerytalnego zwiększy ubóstwo w naszym kraju oraz doprowadzi do zwiększenia nierówności dochodowych. Szczegółowe wyniki analiz znajdują się m.in. w rozdziale „Niski wiek emerytalny, wysoka cena” w publikacji naszego Instytutu pt. „Starzenie się ludności, rynek pracy i finanse publiczne w Polsce”.

Zachęcamy do zapoznania się z artykułami przytaczającymi wyniki badań zespołu GRAPE dotyczących skutków zmian w systemie emerytalnym:

• artykuł Bartka Godusławskiego pt. „Wielka kasa dla emerytów” w Pulsie Biznesu – odnoszący się do pomysłu wypłacania emerytom pozostającym na rynku pracy dodatkowych 10 tys. zł -> przeczytaj,
• artykuł Bożeny Wiktorowskiej pt. „Młodzi muszą się liczyć z podniesieniem wieku emerytalnego. Inaczej trzech na czterech otrzyma minimalne świadczenie.” w Dzienniku Gazecie Prawnej -> przeczytaj,
• artykuł Karoliny Nowakowskiej pt. „Sytuacja finansowa przyszłych emerytów jest gorsza niż się spodziewamy. Samo podwyższenie wieku emerytalnego nic nie da.” w Dzienniku Gazecie Prawnej -> przeczytaj,
• artykuł w portalu superbiz.se.pl pt. „Większości emerytów grożą głodowe emerytury i wyższe podatki. Jak to możliwe?” -> przeczytaj.

Wyzwanie 3. Dziura w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Wyższe wydatki emerytalne będą musiały zostać sfinansowane przez podwyższenie podatków lub ograniczenie wydatków przeznaczonych na inne cele – argumentują w publikacji pokonferencyjnej eksperci GRAPE.

Podobną opinię przedstawił Piotr Lewandowski w rozmowie z Sylwią Zadrożną dla Polskiego Radia 24 (->posłuchaj). Komentując podwyższenie świadczeń emerytalnych od 1 marca br. stwierdził, że „waloryzacja […] ma miejsce co roku. Większe wątpliwości można mieć co do finansowych skutków innych zmian w systemie emerytalnym, szczególnie obniżenia wieku emerytalnego […]”. Wynikający z tego wzrost deficytu Funduszu Ubezpieczeń Społecznych będzie finansowany z innych niż składki emerytalne źródeł, na przykład z podatków: VAT, PIT albo CIT. Alternatywnie, państwo będzie zaciągało na ten cel dodatkowy dług.

W Radiu Dla Ciebie Piotr Lewandowski mówił o tym co zrobić, żeby tzw. dziura w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych była mniejsza i nie stanowiła obciążenia dla finansów publicznych. W rozmowie pojawił się wątek zniesienia progu 30-krotności średniej krajowej płacy, powyżej której składki emerytalne nie są już odprowadzane.

„Po przekroczeniu 2,5 średniej krajowej [płacy – red.] zaczynamy łącznie odprowadzać mniej danin dla państwa, niż gdybyśmy zarabiali 1,5 średniej krajowej.” – P. Lewandowski (IBS)

– Mamy wyjątkową w Europie sytuację, że po przekroczeniu 2,5 średniej krajowej [płacy – red.] zaczynamy łącznie odprowadzać mniej danin dla państwa [mniejszy odsetek dochodu – red.], niż gdybyśmy zarabiali 1,5 średniej krajowej. – wyjaśniał Jakubowi Kapiszewskiemu prezes IBS. P. Lewandowski postulował jednak podwyższenie opodatkowania osób osiągających dochody powyżej tego progu poprzez wyższy podatek dochodowy. Wyższe składki przełożą się w przyszłości na wysokie emerytury tej grupy i pogłębią trudności finansowe FUS. Zachęcamy do wysłuchania całego wywiadu -> posłuchaj.

Wyzwanie 4. Brak systemu usług opiekuńczych

Starzenie się ludności będzie pociągało za sobą konsekwencje również w innych obszarach niż rynek pracy i finanse publiczne. „Będziemy musieli zbudować system usług opiekuńczych dla osób starszych, który obecnie w Polsce nie istnieje” – stwierdził w wywiadzie dla TOK FM Piotr Lewandowski (-> posłuchaj). Tradycyjny system oparty na rodzinie przestanie działać, ponieważ zwiększy się liczba osób samotnych oraz małżeństw bezdzietnych.

Rozwój technologiczny nie rozwiąże problemu

W TOK FM Piotr Lewandowski przyznał również, że postęp technologiczny może obniżyć popyt na pracę, ale nie jest wystarczającym instrumentem przeciwdziałania skutkom starzenia się Polaków. „To jest iluzja, że będzie mniej pracowników, ale więcej maszyn, bo ma znaczenie kto te maszyny ma” – mówił. Polska nie jest liderem rozwoju technologicznego, a wydatki na badania i rozwój są bardzo niskie. Plan rozwoju ministra Morawieckiego raczej nie zmieni naszej pozycji ze względu na silną przewagę technologiczną innych krajów.

– Państwo […] powinno tak rozkładać swoje polityki, żeby się zabezpieczać na przykład na polu polityki demograficznej przed porażką na polu innowacji, która może się zdarzyć. […] Lepiej mieć aktywną politykę w dwóch obszarach […]. – radził Piotr Lewandowski (-> posłuchaj).

***

Najnowsze analizy dotyczące skutków starzenia się ludności zebrane przez nasz Instytut znajdują się w publikacji pt. „Starzenie się ludności, rynek pracy i finanse publiczne w Polsce”. Publikacja została wydana na konferencję o tym samym tytule zorganizowaną 9 marca 2017 roku przez Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce i nasz Instytut. Zachęcamy do zapoznania się z relacją, prezentacjami i nagraniami z konferencji dostępnymi na stronie wydarzenia.