Globalizacja, praca oraz nowe aspekty nierówności w Europie i Azji Środkowej

Konferencja IBS i Banku Światowego skupiona była wokół kwestii globalizacji, pracy, a także nowych aspektów nierówności w Europie i Azji Środkowej. Wśród ekspertów z zagranicy znaleźli się przedstawiciele wiodących ośrodków badawczych z całego świata, z m.in.: Princeton University, Banku Światowego, Norwegian School of Economics, czy Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Poniżej publikujemy główne wnioski, prezentacje oraz zdjęcia.

Welfare Policy and Beyond

Konferencja rozpoczęła się wykładem honorowym prof. Marca Fleurbaey’a z Uniwersytetu w Princeton. Fleurbaey postawił pytanie: jak ponownie przemyśleć politykę społeczną w zakresie promowania szeroko rozumianego dobrobytu społecznego? Podkreślił przy tym, że w przez promocję dobrobytu społecznego rozumie znacznie więcej niż tylko niwelowanie nierówności dochodowych, co stało się w ostatnim czasie dominującym tematem w debacie ekonomiczno-społecznej (→ prezentacja).

Fleurbaey na początku wskazał kilka ważnych zjawisk we współczesnych gospodarkach, które tworzą istotny kontekst dla dobrobytu społecznego: niskie i spadające w większości państw zaufanie do instytucji, rosnące nierówności, spadek poparcia dla demokracji, globalizacja, czy wyzwania przyszłości: bezrobocie technologiczne, starzenie się, dług, migracje i ochrona środowiska.

Fleurbaey następnie zajął się kwestią mierzenia dobrobytu społecznego. Wskazał na trzy ważne aspekty, które naukowcy powinni brać w tym przypadku pod uwagę: wyniki versus szanse, relacje społeczne i deklarowany poziom szczęścia. W trzeciej części wystąpienia profesor Fleurbaey zajął się politykami publicznymi mającymi wpływ na dobrobyt społeczny. Wskazał trzy kategorie takich polityk:

ratunek dla przegranych – działania w tym kierunku można poprawić przez uniwersalne programy, mające lepszy zasięg i oferujące większe wsparcie. Fleurbaey proponuje odwrócenie kolejności działań – najpierw przyznajemy pomoc, a potem patrzymy jak zmienia się sytuacja osoby korzystającej (zamiast: najpierw patrzymy czy spełnia kryteria, potem przyznajemy pomoc).
przygotowanie graczy – w tym obszarze chodzi o danie zbudowanie w każdym odpowiednich aktywów – kapitału ludzkiego przez edukację oraz kapitału finansowego. =
zmiany zasady gry – powinniśmy bardziej aktywnie promować konkurencję, żeby przeciwdziałać koncentracji rynku.

Podsumowując swój wywód Fleurbaey nawiązał do skandynawskiego modelu polityki społecznej. Zaproponował jego ulepszenie – zdecentralizowaną demokrację społeczną. Jej podstawą powinien być większy udział społeczeństwa w decyzjach podejmowanych na poziomie pojedynczych organizacji (np. większy udział pracowników w kierowaniu przedsiębiorstwami). Fleurbaey postuluje odejście od traktowania ludzkiej pracy jako kosztu. Zauważa, że w obecnym systemie ludzie podejmując pracę sprzedają wolność za pieniądze. Tymczasem w demokracji nie można sprzedać swojego głosu – każdy liczy się tak samo. Więcej demokracji w organizacjach sprzyjałoby lepszemu zarządzaniu oraz lepszej kontroli kapitału.

Sesja specjalna Banku Światowego

Maurizio Bussolo i Iván Torre przedstawili wyniki raportu Banku Światowego „Towards a New Social Contract in Europe and Central Asia„, którego są współautorami.

Maurizio Bussolo omówił zmiany natury nierówności w Europie oraz w Centralnej Azji, które następowały pod trzema trendami: globalizacji, zmian technologicznych oraz starzeniem się społeczeństwa (→ prezentacja). Podkreślił, że ryzyka związane ze zmianami, które zachodziły w gospodarce nie były rozłożone po równo między grupy społeczne; niektóre grupy były narażone na większą niestabilność niż inne. Na przykład, młodsi pracownicy musieli zmierzyć się z większym ryzykiem otrzymania niestandardowych kontraktów zatrudnienia. Bussolo rozważał również czy rozbudowane systemy redystrybucji dochodu w Europie są przygotowane na nowe rodzaje nierówności oraz czy kontrakt społeczny powinien zostać zaprojektowany na nowo. Zaproponował, aby nowy system zbudować na trzech fundamentach:

ochronie dla wszystkich pracowników, niezależnie od rodzaju ich zatrudnienia;
poszukiwaniu uniwersalności w dostarczaniu asekuracji społecznej oraz ubezpieczenia społecznego;
progresywności w bazie podatkowej.

Prezentacja Ivána Torre opisywała wpływ polityk redystrybucyjnych w Zachodniej oraz Wschodniej Europie (→ prezentacja). Zauważył on, że w Europie Zachodniej polityki redystrybucyjne prowadziły do zmniejszenia nierówności w ostatnich latach. Wyniki analizy dla Europy Wschodniej są niejednoznaczne. Na przykład na Węgrzech wprowadzenie podatku liniowego doprowadziło do wzrostu nierówności. Natomiast polityki redystrybucyjne skutkowały zmniejszeniem nierówności w krajach Bałtyckich.

Płace

Podczas sesji poświęconej płacom, Joanna Wolszczak-Derlacz (Politechnika Gdańska) przeanalizowała wpływ pozycji w globalnych łańcuchach wartości na płace w krajach Europy Środkowo-Wschodniej (→ prezentacja; paper). Pokazała, że płace są wyższe w sektorach znajdujących się na początku lub na końcu łańcucha produkcyjnego niż na środku. Rozdrobnienie produkcji jest związane z niższymi płacami, ale tylko w sektorach będących na końcu procesu produkcyjnego.

Sandra M. Leitner (Vienna Institute for International Economic Studies) zaprezentowała wyniki badań dotyczących wpływu trzech wymiarów globalizacji na nierówności płac wśród rodzimych pracowników krajów Unii Europejskiej (→ prezentacja). Pierwszy z wymiarów, migracja, w krajach Europy Południowej przyczynia się do nierówności płac. W odniesieniu do dwóch kolejnych – handlu i bezpośrednich inwestycji zagranicznych – nie ma jednoznacznej zależności.

Iga Magda (IBS) kontynuowała temat nierówności płac, skupiając się na krajach Europy Środkowo-Wschodniej oraz kontekście firm (→ prezentacja). Argumentowała, że za nierówności płac w większym stopniu odpowiadają różnice pomiędzy firmami niż wewnątrz firm. Nierówności płac wynikają z różnic w charakterystykach stanowisk pracy i firm, ale znaczenie mają także charakterystyki pozostałych pracowników w firmie.

Youth Employment PartnerSHIP

Podczas ostatniej sesji pierwszego dnia konferencji zainaugurowano projekt „Youth Employment PartnerSHIP”. Prelegenci przedstawili prezentacje na temat efektów minimalnego dochodu w Hiszpanii, elastycznych godzin pracy dla młodych matek w Norwegii oraz pułapki pracy tymczasowej we Włoszech.

Lucia Gorjon z Uniwersytetu Kraju Basków pokazała, że dochód minimalny nie opóźnia wejścia na rynek pracy osób bezrobotnych, którym on przysługuje (→ prezentacja; paper). Wyniki jej badań sugerowały również, że osoby bezrobotne, które dodatkowo zostały objęte programami aktywizacyjnymi, mają większe szanse na znalezienie pracy.

Astrid Kunze z Norweskiej Szkoły Ekonomicznej pokazała, że po wprowadzeniu reformy opieki nad dziećmi w Norwegii, matki młodych dzieci częściej korzystają z nietypowych godzin pracy w celu zwiększenia równowagi pomiędzy życiem rodzinnym a pracą zawodową (→ abstrakt).

Francesco Trentini z Uniwersytetu w Turynie udowadniał, że umowy tymczasowe mają negatywny wpływ na zatrudnialność młodych osób przyszłości (→ prezentacja).

Panel „Globalizacja, praca i nierówności – wyzwania dla polityki publicznej”

Marc Fleurbaey (Uniwersytet w Princeton), Carlos Piñerúa (Przedstawiciel Banku Światowego na Polskę i kraje bałtyckie), Paweł Wojciechowski (Główny Ekonomista ZUS) i Tomasz Chróstny (Dyrektor Departamentu Analiz Ekonomicznych Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii) dyskutowali nad konsekwencjami i walką z nowymi formami nierówności w Europie I Azji Centralnej.

Marc Fleurbaey podkreślił rolę sieci bezpieczeństwa takich jak dochód podstawowy, inwestycji w przekwalifikowanie pracowników oraz uczenia się przez całe życie. Jego zdaniem rynek pracy musi stać się bardziej przyjazny dla ludzi. Carlos Piñerúa stwierdził, że poczucie pozostawania w tyle ma niewiele wspólnego z poziomem dochodów, ponieważ ludzie patrzą raczej na konwergencję. Również jakość usług publicznych jest bardzo ważna.

Część dyskusji dotyczyła kwestii związanych z podatkami. Według Pawła Wojciechowskiego, ludzie nie rozróżniają podatków od ubezpieczeń społecznych, a przejrzystość na temat różnych składek jest kluczowa. Marc Fleurbaey, zapytany, czy powinniśmy rozszerzyć bazę podatkową o podatki kapitałowe / majątkowe w celu sfinansowania państwa dobrobytu, stwierdził, że podatki od kapitału nie sprzyjają planowaniu inwestycji. Zasugerował trzy inne możliwości: wyższy podatek od spadków, podatek klimatyczny i wyższy podatek od najmu. Carlos Piñerúa podniósł kwestię unikania podatków: potrzebujemy nie tylko więcej podatków, ale sprawiedliwych podatków. Tomasz Chróstny skomentował wprowadzenie „małego ZUS” – według niego zmiana ta zwiększy siłę nabywczą i inwestycje ponad 1,6 miliona mikroprzedsiębiorstw i samozatrudnionych. Pozwoli im to stać się małymi i średnimi przedsiębiorstwami w dłuższej perspektywie. Według Pawła Wojciechowskiego „mały ZUS” oznacza natomiast dotacje do minimalnych emerytur w przyszłości, a Polska nie podejmuje wyzwań związanych z nowymi formami pracy w zakresie zabezpieczenia społecznego.

Institutions and opportunities

Alexandru Cojocaru (Bank Światowy) otworzył sesję prezentacją, w której wyjaśniany jest związek między oczekiwaną mobilnością społeczną jednostki a posiadaniem znajomości i układów oraz percepcją ich wpływu na indywidualny sukces (→ prezentacja). Używając danych ankietowych z Europy i Środkowej Azji wykazano, że w rozwiniętych krajach z dobrym systemem instytucjonalnym związek między oczekiwaną mobilnością a posiadanymi koneksjami nie istnieje. Odmienne wyniki obserwuje się w krajach rozwijających się: osoby bez istotnych kontaktów oczekują niższego awansu społecznego.

Cevat Giray Aksoy (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju) wytłumaczył wpływ zmian w strukturze handlu zagranicznego na aktualną ocenę rządzących polityków przy pomocy danych empirycznych i metody zmiennych instrumentalnych (→ paper). Głównym wnioskiem badania jest to, że wzrost wartości eksportu, do którego powstania konieczny jest udział wykształconych pracowników, powoduje lepsze ocenianie rządzących przez osoby wykształcone, podczas gdy wzrost importu z tej samej grupy produktów powoduje niższe oceny rządu przez wykształconych pracowników. Ponadto, nie zauważono wpływu zmian w strukturze handlu towarami, których produkcja wymaga wysokich kwalifikacji, na opinie osób niewykształconych.

Lia Pacelli (Uniwersytet w Turynie) skoncentrowała się podczas swojej prezentacji na ocenie reformy prawa pracy we Włoszech. Reforma wprowadziła możliwość zmniejszenia kosztów zwalniania pracowników poprzez zmniejszenie odpraw przysługujących zwalnianym. Używając metody difference-in-difference w grupach pracowników uprawionych i nieuprawnionych do nowej formy zatrudnienia, Lia Pacelli stwierdziła, że reforma zwiększa zatrudnienie lecz efekty są mniejsze dla dobrze wykształconych pracowników lub tych którzy wcześnie pracowali w bardziej wymagających intelektualnie branżach.

Technologia i praca

Uwe Blien (Instytut Badań nad Zatrudnieniem, IAB) wykorzystuje w swoim badaniu dane o zwolnieniach grupowych w Niemczech by ocenić umiejętność pracowników do dostosowania się do szoków ekonomicznych, biorąc pod uwagę grupy pracowników różniące się rutynizacją zadań (→ prezentacja; paper pre-publication). Okazuje się, że największe różnice między pracownikami z branż z dużą i małą rutynizacją zadań pojawiają się w dostosowaniach płac. Różnice dostosowania okresów zatrudnienia również mają jednak miejsce.

Piotr Lewandowski (Instytut Badań Strukturalnych) zaprezentował artykuł o przechodzeniu z prac zrutynizowanych do mniej zrutynizowanych w krajach rozwiniętych (→ prezentacja). Podstawowym wnioskiem pracy jest to, że rozprzestrzenianie się nowoczesnych technologii (komputeryzacja) najbardziej wpływa na przechodzenie do niezrutynizowanych zadań. Ponadto, globalizacja prowadzi do wzrostu zadań zrutynizowanych w krajach rozwijających się i do ich zmniejszenia w krajach rozwiniętych.

Filmiki ↓

realizacja: Kuba Kiljan

***