Starzenie się ludności, rynek pracy i finanse publiczne w Polsce

Proces starzenia się ludności w Polsce gwałtownie przyspiesza i choć dziś jesteśmy jeszcze stosunkowo młodym krajem, to za około 30 lat połowa ludności  będzie w wieku 50. i więcej lat. Szacunki wskazują, że pomiędzy 2015 a 2050 rokiem całkowita populacja Polski spadnie o 10 %, a liczba osób w wieku 15-64 lat aż o 28 %. W roku 2050 na jedną osobę powyżej 65. roku życia przypadną zaledwie dwie w wieku 15-64 lat. Proces, o którym mówimy, odbije się zarówno na wielkości zatrudnienia, jak i w rezultacie na dochodzie narodowym i poziomie życia. Celem konferencji zorganizowanej 9 marca br. przez Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce we współpracy z naszym Instytutem było przedstawienie aktualnego stanu wiedzy dotyczącej wpływu starzenia się ludności na rynek pracy oraz finanse publiczne w naszym kraju. Szczegółowe analizy zawarte zostały w wydanej w związku z wydarzeniem publikacji – „Starzenie się ludności, rynek pracy i finanse publiczne w Polsce„. Najważniejsze wnioski płynące z wybranych badań zaprezentowali podczas konferencji: Agnieszka Chłoń-Domińczak (SGH), Piotr Lewandowski (IBS) i Joanna Tyrowicz (UW, NBP). Kontekst dla najnowszych analiz stanowiło „Sprawozdanie krajowe – Polska 2017” przygotowane przez Służby Komisji w ramach Semestru Europejskiego. Konferencję otworzyli Marzenna Guz-Vetter – zastępczyni dyrektora Przedstawicielstwa KE w Polsce oraz Piotr Lewandowski – prezes Instytutu Badań Strukturalnych (IBS). Po inauguracji Wallis Goelen z Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego KE (DG EMPL) oraz Wojciech Paczyński z Dyrekcji Generalnej ds. Gospodarczych i Finansowych KE (DG ECFIN) omówili główne tezy „Sprawozdania krajowego – Polska 2017”, szczególną zwracając uwagę na zagadnienia związane z procesem starzenia się ludności.

Warto zaznaczyć, że celem dokumentu KE jest przestawienie oceny bieżącej sytuacji gospodarczo-społecznej kraju i działań administracji rządowej na rzecz realizacji strategii „Europa 2020″ i zaleceń Rady Europejskiej wydawanych corocznie dla państw UE w ramach Semestru Europejskiego. Semestr Europejski stanowi natomiast procedurę unijnego zarządzania gospodarczego wspierającą koordynację polityki gospodarczej i budżetowej w UE.

Mobilność zawodowa

Wallis Goelen (DG EMPL), przypominając rekomendacje KE dla Polski z 2016 r. dotyczące równowagi systemu emerytalnego i adekwatności emerytur, zwróciła uwagę na potrzebę zmian na rynku pracy wynikającą z faktu starzenia się społeczeństwa. Podkreśliła, że mamy ciągle znaczące rezerwy wzrostu zatrudnienia. Zdaniem W. Goelen Polska powinna promować zatrudnianie osób starszych i zapobiegać dyskryminacji ze względu na wiek. 

KRUS spełnia rolę pomocy społecznej dla nisko dochodowych gospodarstw rolnych […] Komisja Europejska nie kwestionuje tego, zwraca jedynie uwagę na fakt, że KRUS przyczynia się do niskiej mobilności osób – W. Goelen (DG EMPL)

Ważne jest wprowadzenie dobrego systemu prognozowania potrzeb po stronie pracodawców, w ramach którego znajdzie się również zarządzanie kapitałem ludzkim. Poświęcając szczególną uwagę trudnej sytuacji kobiet na rynku pracy, przedstawicielka KE podkreślała znaczenie wspierania dzietności poprzez umożliwienie kobietom łączenia roli matki z pracą zawodową. Zaznaczała, jak ważne jest zapewnienie opieki dla małych dzieci, aby kobiety „nie wypadały” z rynku pracy. – Sama mam siedmioro dzieci – odwoływała się do własnych doświadczeń W. Goelen – i nigdy nie przerwałam swojej kariery zawodowej […]. Francja ma świetne rozwiązania – na poziomie opieki nad dziećmi (np. dostępność żłobków) i na poziomie podatków „łaskawych” dla rodzin wielodzietnych. W. Goelen zwróciła też uwagę na brak mobilności zawodowej wśród rolników. – W sektorze rolnictwa w Polsce – mówiła – pracuje 12 % ludności zawodowo czynnej. KRUS spełnia rolę pomocy społecznej dla nisko dochodowych gospodarstw rolnych […] Komisja Europejska nie kwestionuje tego, zwraca jedynie uwagę na fakt, że KRUS przyczynia się do niskiej mobilności osób.

Za 20 lat większość osób uprawnionych do głosowania będzie w wieku 55+

Wojciech Paczyński (DG ECFIN) podkreślał konieczność zwiększenia zaufania obywateli do systemu emerytalnego. Zauważył, że obniżenie wieku emerytalnego już samo w sobie może pogorszyć równowagę finansów publicznych (do 2050 roku o 0,5 % PKB rocznie). Jedne po drugich wymieniał wyzwania stojące przed Polską: wyciąganie ludzi z szarej strefy w celu zwiększania wysokości składek, zarządzanie umiejętnościami, opracowanie strategii migracyjnej, zachęcanie do zwiększania prywatnych oszczędności emerytalnych. Zaznaczył przy tym, że za blisko 20 lat większość osób uprawnionych do głosowania będzie w wieku 55+. Ze względu na to, że świadczenia części osób odchodzących na emeryturę będą poniżej poziomu ubóstwa, wzrośnie presja na podniesienie wysokości świadczeń emerytalnych. To z kolei wpłynie na równowagę finansów publicznych.

⇒ zobacz nagranie

Wzorce aktywności zawodowej i wzorce zatrudnienia w Polsce nie rokują dobrze na przyszłość

Aktualny stan wiedzy w odniesieniu do wpływu starzenia się ludności w Polsce na rynek pracy i finanse publiczne przedstawiony zostały w publikacji towarzyszącej wydarzeniu (do pobrania poniżej). W czasie konferencji najważniejsze wnioski płynące z wybranych badań zaprezentowali: Agnieszka Chłoń-Domińczak (SGH), Piotr Lewandowski (IBS), Joanna Tyrowicz (UW, NBP).

Piotr Lewandowski (IBS) przedstawił, jak wyglądała aktywność zawodowa osób starszych w wybranych rocznikach na przestrzeni blisko 90. ostatnich lat. Pokazał też, jak proces starzenia się ludności wpłynie na liczbę osób aktywnych zawodowo w horyzoncie roku 2050. Ekonomista przypominał, że od początku transformacji ustrojowej tempo wzrostu oczekiwanego trwania życia Polek i Polaków zwiększało się. Żyjemy dłużej, ale aktywni zawodowo byliśmy krócej. P. Lewandowski wskazywał, że od lat 90. obniżał się przeciętny wiek, w którym opuszczaliśmy rynek pracy. Dopiero od około 2004 roku nastąpiła zmiana i stopniowy wzrost współczynników aktywności zawodowej. Dziś – w odniesieniu do poziomu tych współczynników w stosunku do lat 90. – jesteśmy w punkcie wyjścia, a dzięki badaniom, jakie przeprowadził Instytut Badań Strukturalnych wiemy, z jaką podażą pracy powinniśmy się liczyć za lat 30. Ekonomiści IBS oszacowali, że do 2050 roku nastąpi spadek podaży pracy o 30 %. 

Do 2050 roku nastąpi spadek podaży pracy o 30%, czyli o 5 mln osób – P. Lewandowski (IBS)

Za „zniknięcie” z rynku pracy 5 mln osób odpowiadać będzie, nie jak można byłoby się spodziewać malejąca wielkość populacji, ale zmiana struktury wieku ludności oraz dotychczasowe wzorce aktywności zawodowej i wzorce zatrudnienia. Co to znaczy dla polityk? Przede wszystkim trzeba być świadomym, że starzenie się ludności stanowi wyzwanie dla rynku pracy. Jest to wyzwanie, którego Polska nie może pozwolić sobie nie podjąć – podkreślał mocno Piotr Lewandowski.

Starzenie się ludności stanowi wyzwanie dla rynku pracy, którego Polska nie może pozwolić sobie nie podjąć

W 2050 roku połowa ludności Polski będzie w wieku 50 i więcej lat. Jakie działania powinny uwzględniać polityki, jeśli chcemy sprostać wyzwaniu starzenia się ludności? P. Lewandowski zwrócił uwagę, że na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia współczynniki aktywności zawodowej wśród osób w wieku 50 i więcej lat wzrosły. Aż połowa wzrostu wskaźnika zatrudnienia pomiędzy 2006 a 2015 rokiem wynika ze wzrostu zatrudnienia osób starszych. I było to zdaniem P. Lewandowskiego efektem zmian polityk publicznych – wycofania wcześniejszych emerytur. Dlatego ważne jest podnoszenie wieku emerytalnego. Ale to nie wystarczy. 

Kluczowe znaczenie ma też aktywizacja zawodowa kobiet w wieku 20-44 lat – P. Lewandowski (IBS)

Kluczowe znaczenie ma też aktywizacja zawodowa kobiet w wieku 20-44 lat.  Gdybyśmy podjęli zarówno jedne, jak i drugie działania to – zdaniem P. Lewandowskiego – i tak złagodzimy jedynie o około 50 % skutki spadku liczby pracujących powodowanego przez czynniki demograficzne. Co więcej zatem można zrobić? Piotr Lewandowski podkreślał wagę wzrostu imigracji. Kończąc prezentację zaznaczył również, że trzeba pamiętać o politykach zmierzających do podniesienia produktywności i satysfakcji z pracy osób starszych. Na te polityki powinny składać się działania w obszarach: umiejętności/kształcenie dorosłych, ergonomia stanowisk pracy, zdrowie, elastyczny czas pracy/częściowa emerytura.

⇒ nagranie z prezentacji

Świat, w którym 70% ludzi spodziewa się emerytury minimalnej

Na niedoszacowanie skali długofalowych konsekwencji obniżenia wieku emerytalnego przez Ministerstwo Finansów oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych zwróciła uwagę Joanna Tyrowicz (UW, NBP). Badaczka szczególne miejsce w swojej prezentacji poświęciła znaczącemu wzrostowi ubóstwa wśród emerytów. Według przedstawionych przez J. Tyrowicz analiz, od 2040 roku połowa wszystkich emerytów będzie otrzymywać́ świadczenie minimalne. 

Dla osób urodzonych na przełomie lat 80. i 90. skala objęcia emeryturami minimalnymi wyniesie aż 70 % – Joanna Tyrowicz (UW, NBP)

Skala objęcia emeryturami minimalnymi osób urodzonych na przełomie lat 80. i 90. wyniesie natomiast aż 70 %. Co więcej w związku z obniżeniem wieku emerytalnego wzrosną w naszym kraju nierówności majątkowe (do tej pory relatywnie małe w krajach Europy Środkowo-Wschodniej). Pogłębienie się w Polsce nierówności majątkowych nie będzie neutralne z perspektywy gospodarczej.

System zdefiniowanej składki jest zbilansowany, chyba że jest w nim emerytura minimalna

W jaki sposób opłacimy rosnące koszty systemu emerytalnego? Jak podkreśliła Joanna Tyrowicz, system zdefiniowanej składki jest zbilansowany, chyba że jest w nim emerytura minimalna. Wartość składek osób przechodzących na emeryturę zgodnie z nowym ustawowym wiekiem emerytalnym nie zapewni emerytury minimalnej. W ZUS-ie powstanie luka, którą trzeba będzie sfinansować z innych źródeł. Joanna Tyrowicz zwróciła uwagę, że gdyby w tym celu chcieć obniżyć wydatki budżetowe, to należałoby to zrobić o ok. 1,2 % obecnego PKB, a więc o około 6 % wszystkich aktualnych wydatków rządowych. Najbardziej prawdopodobne wydaje się jednak podniesienie opodatkowania konsumpcji, czyli wzrost podatku VAT. Pokrycie świadczeń́ minimalnych po obniżeniu wieku emerytalnego wymagałoby podniesienia stawki VAT o 2 punkty procentowe – do wysokości 29 %. – 2% dostosowania VAT to jest więcej niż którykolwiek z krajów przeprowadził jako zmianę w globalnym kryzysie finansowym – podkreślała Joanna Tyrowicz, dodając – polityka obniżenia wieku emerytalnego prędzej czy później będzie musiała być odwrócona. Trudno podejrzewać, że pozwolimy na tak funkcjonującą gospodarkę w przyszłości.

⇒ nagranie z prezentacji

57 lat – wiek, w którym w Polsce nie finansujemy już własnej konsumpcji

Dopełnieniem obrazu przyszłości naszego kraju w kontekście wpływu starzenia się ludności na rynek pracy i finanse publiczne była prezentacja Agnieszki Chłoń-Domińczak (SGH, IBE). Badaczka przedstawiła analizę skutków starzenia się ludności w stosunku do poziomu konsumpcji i dochodów w cyklu życia (metoda Narodowych Rachunków Transferów). Zaprezentowane wyniki wskazują, że w Polsce osoby w wieku do 25 lat oraz powyżej 57 lat konsumują więcej niż zarabiają. Co ważne wiek od 57 lat, w którym nie finansujemy własnej konsumpcji, jest najniższym spośród analizowanych krajów. W efekcie ekonomiczny współczynnik obciążenia (zagregowany deficyt do zagregowanych dochodów) jest wyższy niż wynikałoby to ze struktury demograficznej populacji. W przyszłości ze względu na starzenie się populacji zagregowane dochody i zagregowana konsumpcja będą maleć, przy czym dochody szybciej niż konsumpcja, co pogłębi deficyt. W tym kontekście ważne jest, zdaniem A. Chłoń-Domińczak, wydłużenie długości pracy w przebiegu życia, przyspieszenie wchodzenia osób młodych na rynek pracy oraz zwiększenie produktywności przez rozwój kapitału ludzkiego. – Istotnym wyzwaniem – zwracała uwagę A. Chłoń-Domińczak – jest wprowadzenie takich polityk, które pozwolą na to, aby zagregowane dochody z pracy się zwiększały. Dzięki temu moglibyśmy sfinansować ten poziom konsumpcji, który jest, ewentualnie obniżony, ale nadal na poziomie akceptowalnym społecznie.

⇒ nagranie z prezentacji

Starzenie się ludności a wyzwania rynku pracy i finansów publicznych – dyskusje ekspertów

Ważną część konferencji, obok prezentacji „Sprawozdania krajowego – Polska 2017” KE oraz przedstawienia aktualnego stanu wiedzy w odniesieniu do wpływu starzenia się ludności na rynek pracy i finanse publiczne, stanowiły dyskusje ekspertów.

Wsparcie zatrudnienia osób starszych

Istotną kwestią poruszaną w czasie pierwszego panelu dyskusyjnego były strategie zatrzymania na rynku pracy osób starszych. Odpowiadając na pytanie prowadzącej dyskusję Igi Magdy (IBS) o strategię Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) zachęcania nas do wydłużenia aktywności zawodowej pomimo obniżonego wieku emerytalnego, Elżbieta Strojna (MRPiPS) wskazywała na kilka instrumentów. Ze względu na fakt, że bezrobotnym osobom starszym (1/3 rejestrowanych w urzędach pracy to osoby w wieku 50 i więcej lat) trudno jest wrócić na rynek pracy, to ze środków publicznych finansowane są zachęty dla pracodawców zmniejszające koszty zatrudnienia w postaci zwolnienia ze składek na Fundusz Pracy (FP) oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP). Innym instrumentem wskazywanym przez E. Strojną, a szczególnie adresowanym do osób starszych, jest Krajowy Fundusz Szkoleniowy (KFS), wspierający uzupełnianie kompetencji przez osoby już pracujące. Działania Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) w kontekście wspierania zatrudnienia osób starszych omówiła natomiast Wallis Goelen (DG EMPL). Przedstawicielka KE podkreśliła, że w ramach EFS podejmowanych jest szereg innowacji, m.in. zachęcanie publicznych służb zatrudnienia do kontaktów z osobami biernymi zawodowo oraz wspieranie przedsiębiorczości osób starszych. W ramach EFS podejmowane są też działania nakierowane na profilaktykę niektórych chorób wspierające starzenie się w dobrym zdrowiu. Ma to pośredni, ale istotny wpływ na zatrudnienie osób starszych. Problem starzenia się w dobrym zdrowiu podkreślał też Bogdan Grzybowski z Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych (OPZZ). Zaznaczał w tym kontekście, że wcześniejsze podniesienie wieku emerytalnego było wprowadzane arbitralnie. B. Grzybowski zaznaczał, że dla związków zawodowych bardzo ważna jest ochrona zatrudnienia osób zbliżających się do wieku emerytalnego. Podkreślał też udział związków w propagowaniu strategii zarządzania wiekiem, we wdrożenie Krajowych Ram Kwalifikacji oraz w proces tworzenia Krajowego Funduszu Szkoleniowego.

Wyzwania dla związków zawodowych i dla pracodawców

Mówiąc o roli, jaka jest do spełnienia na poziomie firm przez związki zawodowe i pracodawców, Irena E. Kotowska ze Szkoły Głównej Handlowej (SGH) zaznaczyła, że związki mają znacznie więcej do zrobienia w kontekście zmian na rynku pracy, niż ochrona miejsc pracy. Natomiast od pracodawców zależy, czy instrumenty polityk będą wdrażane, czy nie. Wyzwanie jest duże, bo wymaga elastycznego podejścia uwzględniającego uwarunkowania typu wiek pracowników, zobowiązania rodzinne z uwzględnieniem przebiegu życia (konieczność opieki nad wnukami oraz opieki nad starszymi rodzicami). – Moje oczekiwania – mówiła I. Kotowska – co do roli związków zawodowych się nie spełniły. Mam nadzieję, że to nastąpi. Nie chodzi tylko o ochronę miejsc pracy. Chodzi o to, jak istniejące miejsca pracy dzielić między pracowników; o elastyczne formy zatrudnienia […]; o rolę mediacyjną związków zawodowych w dostosowaniu miejsc pracy do bardzo zróżnicowanych zasobów pracy.

Polityka rodzinna i polityka rynku pracy –pożądany efekt synergii

Najwięcej uwagi Irena Kotowska poświęciła jednak sytuacji kobiet. Przerwy w aktywności zawodowej związane z opieką nad dziećmi czy starszymi rodzicami, długość tych przerw i częstotliwość wpływają na lukę płacową między kobietami a mężczyznami, na wysokość przyszłych emerytur oraz możliwość awansu zawodowego kobiet. 

Zwiększenie aktywności zawodowej kobiet zależy od tego, na ile rozwiązania ułatwiające łączenie życia zawodowego i rodzinnego są kierowane do i wykorzystywane przez mężczyzn – Irena Kotowska (SGH)

Dlatego kluczowa jest, zdaniem Ireny Kotowskiej, elastyczność organizacji pracy i działania wspierające łączenie aktywności rodzinnej i zawodowej. Zasadniczą rolę odgrywają przy tym nie tyle transfery pieniężne, co dostępność usług edukacyjno-opiekuńczych (rozszerzenie sieci instytucji typu żłobki, przedszkola; organizacja zajęć w szkołach). Za najważniejszy jednak czynnik wpływający na sytuację kobiet na rynku pracy i mogący ją znacząco poprawić Irena Kotowska uznała adresowanie do mężczyzn i korzystanie przez nich z rozwiązań pozwalających łączyć aktywność zawodową i rodzinną. – Dyskutujemy – podsumowała pani profesor – o wzroście aktywności, o obecności kobiet na rynku pracy. Ale ich obecność zależy od tego, na ile rozwiązania ułatwiające łączenie dwóch aktywności – rodzinnej i zawodowej są […] wykorzystywane nie tylko przez kobiety ale i przez mężczyzn.

Dzisiejsze 50 to stare 30

Paweł Wideł ze Związku Pracodawców Motoryzacji i Artykułów Przemysłowych (ZPMiAP) zauważył, że należy przedefiniować myślenie o pracownikach starszych: – Ze zgrozą dziś usłyszałem, że pracownik starszy to pracownik 45+. Tymczasem pracownik starszy to jego zdaniem pracownik przede wszystkim doświadczony, a dzisiejsze 50 lat, to stare 30. Pracodawcy, szczególnie w tych firmach, gdzie istnieją stanowiska mogące szkodliwie wpływać na zdrowie skazani są – zdaniem P. Widła – na tworzenie kompleksowych programów opieki nad pracownikiem. Uwzględniając fakt, że od ok. 40. roku życia następuje spadek predyspozycji do pracy wynikający ze zmian biologicznych, należy zapewnić starszym pracownikom bardziej ergonomiczne miejsca pracy. Przykładem takich działań jest tzw. fizjoterapeutyczny przegląd miejsca pracy pozwalający ograniczyć ryzyka zdrowotne związane z wykonywaną pracą.

⇒ nagranie z dyskusji

System emerytalny a wyzwania dla finansów publicznych

– panel dyskusyjny

Zaproszeni do pierwszego panelu dyskusyjnego eksperci skoncentrowali się na konsekwencjach starzenia się ludności dla rynku pracy. Natomiast uczestnicy dyskusji zamykającej konferencję rozmawiali o skutkach obniżenia wieku emerytalnego dla finansów publicznych.

O skalę obciążeń dla tego sektora Paweł Sołtys (Puls Biznesu) zapytał w pierwszej kolejności Joannę Stachurę z Departamentu Polityki Wydatkowej Ministerstwa Finansów. J. Stachura zaznaczyła, że sytuacja byłaby o wiele gorsza, gdybyśmy mieli w Polsce system o definiowanym świadczeniu, a nie o zdefiniowanej składce. Opisała konstruowanie procesu budżetowego, znaczenie reguł fiskalnych, w tym stabilizującej reguły wydatkowej. Wskazała, że jednymi z priorytetowych dla rządu (tzn. takich, na które sfinansowanie musi wystarczyć środków) są wydatki emerytalne. J. Stachura przypomniała również o rekomendacjach zawartych w Przeglądzie emerytalnym, których wdrożenie mogłoby niwelować koszty obniżenia wieku emerytalnego. Na koniec wspomniała o wadze działań zachęcających Polaków do pozostawania na rynku pracy. Jako przykład podała program ZUS o nazwie „Doradca emerytalny”, a adresowany do osób, które będą chciały uzyskać wiedzę umożliwiającą podjęcie decyzji o przejściu lub nie na emeryturę.

W poszukiwaniu kompromisu

Odnosząc się do prognoz dotyczących wpływu obniżenia wieku emerytalnego na finanse publiczne, Istvan Szekely z Dyrekcji Generalnej ds. Gospodarczych i Finansowych KE zauważył, że przyjmując prognozę bardziej optymistyczną, możemy popełnić błąd. – Systemy polityczne w takich demokracjach jak nasze – stwierdził I. Szekely – są bardzo dobre w odwlekaniu decyzji, w oczekiwaniu na to, że przyszłość wskaże nam łatwiejsze rozwiązanie, albo że będziemy mogli zrzucić rozwiązanie na inną ekipę rządzącą. Istvan Szekely podkreślał wagę rozwiązań kompromisowych. Zachęcał do analizowania potrzeb różnych grup interesu i do korzystania z modeli w podejmowaniu decyzji. Ostrzegał, że przy nieuwzględnieniu zasad sprawiedliwego obciążenia poszczególnych grup społecznych konsekwencjami wynikającymi ze starzenia się ludności, najbardziej poszkodowane grupy mogą wyrazić swój sprzeciw w wyborach. 

Systemy polityczne w takich demokracjach jak nasze są bardzo dobre w odwlekaniu decyzji, w oczekiwaniu na to, że przyszłość wskaże nam łatwiejsze rozwiązanie – Istvan Szekely (DG ECFIN)

Gdyby reforma obniżenia wieku emerytalnego nie została w przyszłości odwrócona, to społeczeństwo stanie w obliczu niezwykle trudnej sytuacji wypełnienia luki fiskalnej. Zdaniem Janusza Jabłonowskiego z Narodowego Banku Polskiego (NBP) , chcąc udźwignąć ciężar wypłacania świadczeń dużej liczbie osób starających się o nie tuż po osiągnięciu wieku emerytalnego, niezbędne będzie podniesienie podatku VAT i akcyzy. To z kolei wpłynie niekorzystnie na jakość życia osób pobierających emerytury. – Wyobraźmy sobie – proponował J. Jabłonowski – społeczeństwo przyszłości, w którym emeryci dostają jedną czwartą ostatniego wynagrodzenia, z czego znaczna część idzie na podatki […]. To jest racjonalnie nie do utrzymania […]. Na czym będzie się opierać gospodarka przyszłości […], żeby domknąć lukę fiskalną?

Kluczowe znaczenie ma jednak wiek emerytalny

Choć istnieją instrumenty zachęcające do pozostawania na rynku pracy przez osoby starsze, to – jak podkreślała Nicola Brandt z Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) – najważniejsze znaczenie przy podejmowaniu decyzji o przejściu na emeryturę ma ustawowy wiek emerytalny. – Badania wskazują – mówiła – że wiek emerytalny jest kluczowy, że to on ma wpływ na zachowania ludzi. Jeśli ktoś widzi, że sąsiad idzie na emeryturę, to też chce skorzystać z takiego rozwiązania […]. Ta reforma powinna być ponownie rozważona. W tym kontekście szczególnie mocną wymowę miała lapidarna wypowiedź Pawła Wojciechowskiego, głównego ekonomisty Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Na pytanie Pawła Sołtysa, czy jakiś z „bezpieczników” można byłoby zainstalować w systemie polskim, aby zniwelować skalę wyzwań dla finansów publicznych, odpowiedział: – Krótko powiem – nie. Po chwili jednak uzupełniał swoją wypowiedź, zaznaczając, że najpopularniejszą reformą w krajach OECD w ciągu ostatnich pięciu lat była właśnie reforma podnoszenie wieku emerytalnego. Działo się tak dlatego, że podnoszenie wieku emerytalnego to parametr kluczowy. – Można powiedzieć – obniżamy wiek emerytalny, ale stwarzamy jakieś zachęty do pozostawania na rynku pracy. Ale to są w pewnym sensie sprzeczne cele. Więc można realizować tego typu polityki, ale będą bardzo trudne i karkołomne. I trudno sobie wyobrazić, żeby były skuteczne.

⇒ nagranie z dyskusji

***

Całość konferencji była rejestrowana – niektórzy z Państwa mogli zapewne obejrzeć ją online 9 marca. Dziś udostępniamy nagrania poszczególne jej części. Poniżej umieszczamy również: prezentacje, publikację „Starzenie się ludności, rynek pracy i finanse publiczne w Polsce” oraz „Sprawozdanie krajowe – Polska 2017”. Jeśli uznacie Państwo materiały pokonferencyjne za warte upowszechnienia, zachęcamy do przekazywania ich dalej.

Relacja – Beata Kwiatkowska, Jan Baran

***

Dziękujemy prelegentom, panelistom, prowadzącym dyskusję  oraz wszystkim uczestniczącym w konferencji. Zapraszamy Państwa na kolejne wydarzenia organizowane zarówno przez Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej, jak i przez nasz Instytut.

***

Filmy