Starzenie się ludności – druga transformacja Polski

25 lat systemu rynkowego w Polsce przyniosło wzrost dobrobytu i jakości życia, boom edukacyjny oraz wzrost produktywności pracy. Równocześnie jednak silnie spadała dzietność. Zjawisko to sprawiło, że starzenie się ludności – proces powszechny w krajach rozwiniętych – będzie przebiegał w Polsce wyjątkowo gwałtownie. W Polsce osoby starsze relatywnie szybko kończą karierę zawodową i opuszczają rynek pracy. Zjawisko to, wraz z niedokończoną modernizacją struktury zatrudnienia i negatywnym saldem migracji zagranicznych, potęguje wyzwania dla rynku pracy wynikające z przemian demograficznych. Potencjalnie wyższe wydatki na opiekę zdrowotną oraz opiekę długoterminową dla starzejącej się populacji mogą pogorszyć i tak napiętą sytuację finansów publicznych. Ponadto ryzyko niższych oszczędności wśród starszej ludności może negatywnie odbić się na inwestycjach i poziomie produktu krajowego.   Jednocześnie, Polska najprawdopodobniej nadal będzie upodabniała się do najwyżej rozwiniętych gospodarek pod względem zmian w sposobach gospodarowania i produkcji. Zmiany te wynikają przede wszystkim z upowszechniania coraz nowszych technologii ICT. To zjawisko sprawia, że zmienia się struktura umiejętności poszukiwanych na rynku pracy, a szanse na znalezienie pracy przez osoby nieznające tych technologii (często starsze) spadają.   Polska jest krajem zagrożonym zestarzeniem się przed wzbogaceniem, a dyskusja o starzeniu się ludności w Polsce skoncentrowana jest na systemie emerytalnym i polityce rodzinnej. Procesy demograficzne i zmiany technologiczne będą jednak tworzyć wyzwania także dla polityki rynku pracy, społecznej i fiskalnej, systemu ochrony zdrowia oraz systemu edukacji. Celem seminarium było przedyskutowanie tych rzadziej obecnych w dyskusji publicznej wymiarów starzenia się ludności w Polsce: interakcji procesów demograficznych z innymi zmianami zachodzącymi na rynku pracy, możliwości ich łagodzenia przez zwiększenie oszczędności i inwestycji. Z perspektywy finansów publicznych przyjrzeliśmy się również zagadnieniu wydatków zdrowotnych oraz związanych z opieką długoterminową.

sesja 1

Sesja 1. dotyczyła zmian strukturalnych na rynku pracy, zarówno tych z ostatnich dekad, jak i tych, których możemy się spodziewać w najbliższych latach. Piotr Lewandowski (Instytut Badań Strukturalnych) przedstawił prognozy popytu na kwalifikacje do 2030 roku. Według zaprezentowanych wyników, do 2030 roku liczba pracujących będzie spadała, jednak odsetek wykwalifikowanych pracowników będzie wciąż rósł. Co ciekawe, znacząco wzrośnie popyt na tzw. nierutynowe prace fizyczne, co w dużej mierze wynika z rosnącej liczby osób starszych wymagających opieki. Więcej informacji na temat wyników wspomnianych prognoz można znaleźć wZatrudnieniu w Polsce 2013. Łukasz Arendt (Instytut Pracy i Spraw Socjalnych) przedstawił prognozy IPiSS do 2020 r., zapowiadające m.in. dalszy wzrost zapotrzebowania na programistów i analityków systemowych. Według prezentowanych prognoz, jedną z konsekwencji starzenia się ludności w Polsce będzie spadek liczby pracujących, który najprawdopodobniej będzie największy w województwach podlaskim i lubuskim.   W Sesji 1. planowane było również wystąpienie Pauliny Hołdy (Bank Światowy) – „Starzenie się ludności a oszczędności”. Niestety z przyczyn losowych, Paulina Hołda nie mogła wziąć udziału w naszym seminarium. Zapraszamy jednak do zapoznania się z raportem Banku Światowego: Poland – Country economic memorandum : saving for growth and prosperous aging.

sesja 2

Sesja 2. dotyczyła oszczędności i ochrony zdrowia. Maciej Lis (Instytut Badań Strukturalnych) przedstawił analizy dotyczące wydatków na opiekę zdrowotną Polaków.  Co ciekawe, wbrew powszechnej opinii, osoby starsze w Polsce chorują częściej, ale leczenie ich chorób nie jest droższe niż leczenie dolegliwości osób młodych. Zofia Szweda – Lewandowska (Uniwersytet Łódzki) przedstawiła długoterminową prognozę zapotrzebowania na opiekę nad osobami starszymi w Polsce. Prelegentka omówiła również wyzwania instytucjonalne związane z długoterminową opieką nad osobami starszymi, przytaczając ciekawy przykład niemieckiego domu opieki dla osób starszych, którego pracownicy korzystają z pomocy zdobyczy nowoczesnych technologii – robotów.

dyskusja panelowa

W trakcie sesji odbyła się również debata panelowa, w której wzięli udział Irena Wóycicka (Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP), Piotr Błędowski (Szkoła Główna Handlowa), Małgorzata Mossakowska (Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej – IIMCB) oraz Monika Mynarska (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego). Moderatorem dyskusji był Grzegorz Osiecki (Dziennik Gazeta Prawna). W dyskusji poruszono zarówno kwestie obecności osób starszych na rynku pracy, jaki i tematy związane z opieką długoterminową i polityką zdrowotną państwa.   Według Piotra Błędowskiego (SGH) na rynku pracy jest miejsce dla osób starszych, trzeba jednak tego miejsca poszukać. Małgorzata Mossakowska (IIMCB) sugeruje, że osoby starsze są chętne do pracy, nawet po osiągnięciu wieku emerytalnego, o ile miejsca pracy są dostosowane do ich możliwości i potrzeb. Według Ireny Wóycickiej (KPRP), elastyczne rozwiązania na rynku pracy, które również w Polsce stają się coraz popularniejsze, ułatwiają aktywność zawodową także osobom starszym. Małgorzata Mossakowska (IIMCB) zwróciła uwagę na dwa istotne aspekty związane z aktywnością osób starszych. Po pierwsze, aktywność, w tym aktywność zawodowa, bywa dobrym sposobem na starzenie się w zdrowiu. Ponadto, na zdrową starość zaczynamy pracować w pierwszych latach życia, dlatego ogromną wagę mają świadomość zdrowotna i profilaktyka. Według Ireny Wóycickiej (KPRP), przy planowaniu struktury wydatków na zdrowie publiczne, kluczowym jest odpowiednio zidentyfikować czynniki zagrażające zdrowiu. Niestety w Polsce nie zawsze ma to miejsce. Monika Mynarska (UKSW) zaznaczyła, że z powodu niskiej dzietności w Polsce, model opieki nad starszymi osobami świadczonej przez rodzinę będzie musiał ulec zmianie. W związku z tym potrzeba zapewnienia odpowiedniej opieki instytucjonalnej stanie się kwestią kluczową.