Finanse publiczne w Polsce – dokąd zmierzamy?

Temat wyzwań stojących przed polityką fiskalną w nadchodzących latach wymaga najpierw rzetelnej diagnozy stanu finansów publicznych. Podkreślmy  – całego sektora finansów publicznych (SFP), a nie wyłącznie budżetu państwa, na którym zazwyczaj koncentruje się debata w Polsce, a stanowiącego zaledwie 21,3% wydatków netto SFP. Celem naszego seminarium – „Finanse publiczne w Polsce – dokąd zmierzamy?” uczyniliśmy zatem przedstawienie źródeł dochodów i kierunków wydatków publicznych w Polsce, przedstawienie polityki fiskalnej w naszym kraju w okresie globalnego kryzysu finansowego oraz przepływów finansowych wynikających z systemu świadczeń społecznych (wprowadzenie – dr Iga Magda – IBS, SGH;  wystąpienia – Piotr Lewandowski, Jakub Sawulski – IBS, dr Agnieszka Chłoń-Domińczak – SGH). Oddzielną sesję poświęciliśmy zdefiniowaniu obszarów wymagających działań zwiększających przejrzystość informacji dotyczących finansów publicznych. Pokazaliśmy również, w jaki sposób instytucje publiczne mogłyby publikować dane o sytuacji finansowej państwa, tak aby dane te były przejrzyste dla obywateli (wystąpienia – Katarzyna Mikołajczyk, Asia Przybylska – Fundament Społeczeństwa Informacyjnego; Jakub Sawulski, Jan Baran – IBS)

Seminarium zakończyła dyskusja na temat perspektyw finansów publicznych w Polsce. W panelu dyskusyjnym  uczestniczyli: wiceminister Leszek Skiba (Ministerstwo Finansów), dr Paweł Wojciechowski (główny ekonomista ZUS) oraz Ignacy Morawski (WiseEuropa); rozmowę poprowadził dziennikarz Krzysztof Rzyman.

DIAGNOZA

Piotr Lewandowski (prezes Instytutu Badań Strukturalnych), charakteryzując źródła dochodów i kierunki wydatków publicznych w Polsce, zaakcentował m.in.:

• jeden z najbardziej liniowych klinów podatkowych w OECD;
• w obszarze dochodów – niski udział podatków pośrednich, a wysoki składek na ubezpieczenia społeczne;
• wysokie w naszym kraju wydatki publiczne na obronę narodową, szkolnictwo wyższe i zabezpieczenie społeczne (świadczenia emerytalne i po osobie zmarłej) oraz niskie na administrację publiczną, obsługę długu publicznego i ochronę zdrowia (prezentacja).

Jakub Sawulski  przedstawił natomiast politykę fiskalną w Polsce w kontekście kryzysu finansów publicznych w UE.  Ekonomista Instytutu Badań Strukturalnych, podsumowując stan polskich finansów publicznych w latach 2004-2014, zaznaczał:

• spadek wydatków na transfery socjalne, przy znaczącym wzroście wydatków na inwestycje i w okresie kryzysu – stosunkowo niski wzrost stopy fiskalizmu;
•  załamanie dochodów publicznych (od 2009 roku) związane ze zmianami w wysokości opodatkowania oraz pogorszeniem ściągalności podatków;
• wysoki deficyt, o charakterze głównie strukturalnym, z niewielkim udziałem czynnika cyklicznego;
• duży wpływ działań dyskrecjonalnych;
• szybkie tempo wzrostu PKB – główny czynnik zabezpieczający przed eskalacją problemu długu publicznego (prezentacja).

Na zakończenie sesji pierwszej poświęconej diagnozie stanu finansów publicznych dr Agnieszka Chłoń-Domińczak (Szkoła Główna Handlowa) zaprezentowała swoje najnowsze badania prowadzone w Instytucie Statystyki i Demografii SGH razem z Wojciechem Łątkowskim dotyczące oszacowania transferów w przebiegu życia dla Polski. Badanie realizowane jest w ramach projektu AGENTA, który skupia badaczy z 25 krajów UE. Wyniki pokazują, że nadwyżka dochodu nad konsumpcją obserwowana jest w Polsce w przypadku osób w wieku 27-57 lat. Pozostałe osoby mogą konsumować więcej niż wynosi ich dochód dzięki transferom. W przypadku osób młodych główną rolę odgrywają transfery pod postacią publicznego finansowania edukacji, w przypadku osób starszych – transfery emerytalne.

(NIE)PRZEJRZYSTOŚĆ

Katarzyna Mikołajczyk (Fundament Społeczeństwa Informacyjnego) i Jakub Sawulski (IBS) wskazywali słabości prezentacji danych o finansach publicznych, zwracając przy tym uwagę na konsekwencje braku przystępnego publikowania przez instytucje danych publicznych. Jednym z omawianych problemów była chociażby niemożność wzięcia udziału przez obywateli w konsultacjach budżetu gmin – czas przewidziany na konsultacje jest bardzo krótki, a dane są upubliczniane w sposób utrudniający analizę.

Asia Przybylska (Fundament) i Jan Baran (IBS) zaprezentowali aplikację pozwalającą sprawdzić, na co wydawane są podatki każdego z nas oraz hurtownię danych o finansach publicznych, która zbiera  w jednym miejscu dane z kluczowych dokumentów budżetowych finansów państwa dla lat 2006-2014*. Dane zostały wyekstrahowane z dokumentów źródłowych dostępnych jedynie w formacie PDF, użytkownik hurtowni może zaś ściągnąć te dane w formacie Excel.

PANEL DYSKUSYJNY

Ignacy Morawski, odnosząc się do prowokacyjnie postawionego przez nas pytania panelu – „Katastrofa polskich finansów publicznych – mit czy realne zagrożenie?”- stwierdził, że w perspektywie dwóch, trzech lat nominalny wzrost PKB wysoki i niskie koszty obsługi długu zapewniają nam bezpieczeństwo. W dłuższej perspektywie przewidywał natomiast, że tak dobrze nie będzie:

– Natrafimy na kilka problemów, które sprawią, że na bank będziemy mieli jakieś silne wstrząsy z polityką fiskalną. Po pierwsze, w ciągu piętnastu lat wydatki na służbę zdrowia muszą się zwiększyć niemal dwukrotnie; druga rzecz – system emerytalny […] w obecnej formie w długim okresie mniej więcej się bilansuje, ale przy bardzo niskich emeryturach. Poza horyzontem dwóch, trzech lat pojawiają się zagrożenia, na które odpowiedzi na razie nie widać

słaba ściągalność VAT a efekt synergii

Wiceminister Leszek Skiba, w odniesieniu do dyskutowanego w ostatnich dniach tematu uszczelniania systemu podatkowego, zaznaczał:

– Diagnoza, która jest dominująca w Ministerstwie Finansów, jest taka, że problemem słabej ściągalności podatków, jeśli chodzi o VAT, jest efektywność administracji podatkowej, która nie radzi sobie ze sprawnymi grupami wyłudzającymi VAT (…) Kluczowym elementem są zmiany w administracji, współpraca między kontrolą skarbową, administracją skarbową, strukturą celną. Efekt synergii pozwoliłby rzeczywiście, aby ta efektywność była większa.

równowaga finansów publicznych

Najważniejszy dla równowagi finansów publicznych – podkreślał wiceminister Leszek Skiba – jest wzrost gospodarczy.

– Wzrost gospodarczy ustawia wszystkie elementy (…). Problemem podstawowym wzrostu gospodarczego jest niska stopa inwestycji polskich przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa generują zysk; po zapłaceniu podatku, dywidend, jest to 5-10% PKB. Te pieniądze nie są inwestowane, nie są źródłem wydatków na innowacyjność. Mamy do czynienia ze strukturalnym problemem. Jest to prawdziwe wyzwanie.

istotne jest myślenie o reformach

Paweł Wojciechowski (ZUS) podkreślał, że wzrost gospodarczy napędzają reformy i o nich powinniśmy teraz szczególnie myśleć.

– Jeśli mówimy o strukturalnych reformach – zaznaczał – musimy zwrócić uwagę na te elementy dyskusji, które faktycznie mają istotne znaczenie dla elementu prowzrostowego, czyli np. wzrostu zatrudnienia czy wzrostu wydajności pracy.

PREZENTACJE, FILM Z SEMINARIUM…

Już dziś udostępniamy prezentacje z seminarium przedstawiające zakończone badania (zobacz – pliki do pobrania na dole strony o seminarium). Natomiast nagranie z seminarium upublicznimy niebawem na naszym kanale youtube, a odnośnik do filmu umieścimy również na podstronie seminarium (tutaj).

Prelegentom, panelistom, prowadzącemu dyskusję oraz wszystkim gościom serdecznie dziękujemy za obecność na seminarium.
Zapraszamy na kolejne wydarzenia organizowane przez Instytut Badań Strukturalnych.

* Obie aplikacje zostały  przygotowane wspólnie przez ekonomistów Instytutu Badań Strukturalnych oraz programistów organizacji Fundament Społeczeństwa Informacyjnego. Aplikacja „Jak są wydawane moje podatki?” dostępna jest na stronie: https://mojepanstwo.pl/podatki, hurtownia danych o finansach publicznych – na stronie https://mojepanstwo.pl/finanse.

Relacja – Beata Kwiatkowska, Jan Baran

***

Seminarium zorganizowane zostało w ramach projektu „Jak są wydawane moje podatki”.

Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.