Jak zwiększyć zatrudnienie osób niepełnosprawnych w Polsce?

Co szósty obywatel Unii jest osobą niepełnosprawną. Co więcej, liczba osób z niepełnosprawnością rośnie. Częściej dożywamy starości i częściej chorujemy na przewlekłe choroby niezakaźne (m. in. otyłość, cukrzycę, nowotwory, choroby serca). Mimo tego, rynek pracy zdaje się nie zauważać coraz bardziej zróżnicowanych potrzeb osób z niepełnosprawnością.

Większość z nas zdaje sobie sprawę, że osoby z niepełnosprawnością napotykają liczne przeszkody w znalezieniu zatrudnienia. Dla osób z najpoważniejszymi problemami zdrowotnymi podjęcie pracy jest bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. Nie dziwi więc, że osoby z niepełnosprawnościami pracują rzadziej niż osoby bez niepełnosprawności. Zaskakiwać jednak może to, jak duża jest wciąż różnica między wskaźnikami zatrudnienia tych dwóch grup, czyli luka zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami.

W Unii Europejskiej luka zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami wynosi prawie 50 punktów procentowych w grupie wieku o najwyższej aktywności zawodowej (30-49 lat). Wielkość tej luki podkreśla, jak ważne jest zidentyfikowanie barier w zatrudnieniu osób z niepełnosprawnościami. Jedną z najistotniejszych barier może okazać się ich poziom wykształcenia. Średnio, tylko 18% osób z niepełnosprawnościami w wieku 25-34 lat w krajach UE ma wykształcenie wyższe. Dla osób bez niepełnosprawności, ten odsetek jest ponad dwukrotnie wyższy. Skąd ta przepaść? W grę wchodzi kilka czynników – między innymi bariery fizyczne, trudności finansowe i niższe oczekiwania co do osiągnięć edukacyjnych.

Wyższe wykształcenie to klucz do zatrudnienia

W jednym z najnowszych badań Instytutu Badań Strukturalnych oszacowano, w jakim stopniu luka edukacyjna wpływa na lukę zatrudnienia osób z niepełnosprawnością. Bazą badania są dane ze wszystkich 27 krajów UE dotyczące osób w wieku 25-34 lat.

Badanie jasno pokazuje, że edukacja odgrywa kluczową rolę w zatrudnieniu osób z niepełnosprawnościami. Wpływ wykształcenia na prawdopodobieństwo zatrudnienia ma znacznie większe znaczenie wśród osób z niepełnosprawnościami niż dla reszty populacji. Ukończenie szkoły średniej jest równie ważne zarówno dla osób z niepełnosprawnościami, jak i bez nich. Natomiast wykształcenie wyższe odgrywa kluczową rolę dla zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami. Podnosi ich szanse na zatrudnienie o ponad 20 punktów procentowych w porównaniu do osób z wykształceniem średnim.

W przypadku osób bez niepełnosprawności, jest to niespełna 9 punktów procentowych. Ta szczególna rola wyższego wykształcenia różni się jednak znacząco pomiędzy krajami. Szanse zatrudnienia osób z niepełnosprawnością zależą w większym stopniu od wykształcenia w krajach mniej rozwiniętych gospodarczo.

Źródło problemu.

Symulacja, która zakłada, że poziom wykształcenia społeczności osób z niepełnosprawnością jest identyczny jak osób bez niej, pokazuje kolejną ważną rzecz. Luka edukacyjna odpowiada za 20% luki zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w UE. W Polsce, jest to aż 27%. Z innej perspektywy, gdyby osoby z niepełnosprawnością zdobywały wykształcenie średnie i wyższe tak często, jak osoby bez niepełnosprawności, to ich wskaźnik zatrudnienia mógłby wzrosnąć z 34% do 43% (w Polsce z 29% do 43%). Gołym okiem widać, że likwidacja luki edukacyjnej jest szczególnie istotna w mniej rozwiniętych państwach Unii Europejskiej.

Inwestowanie w edukację osób z niepełnosprawnością jest więc nie tylko słuszne, ale i dobre dla gospodarki, bo może zwiększyć ich zatrudnienie. Z kolei aktywność zawodowa nie tylko poprawia sytuację materialną osób z niepełnosprawnością, ale też sprzyja włączeniu społecznemu, pozwala na zawarcie nowych znajomości, daje wiele możliwości rozwoju. To wszystko może zwiększać zadowolenie z życia. Jednocześnie, „przy okazji”, więcej pracujących osób z niepełnosprawnością oznaczałoby zmniejszenie presji na system zabezpieczenia społecznego.

Edukacja to dopiero pierwszy krok

Jednak samo zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami odpowiedniego wykształcenia nie rozwiąże w całości problemu luki zatrudnienia. W żadnym z państw UE zlikwidowanie luki edukacyjnej nie rozwiązywałoby nawet większości tego problemu. W sześciu krajach UE szacowany przez nas udział luki edukacyjnej w luce zatrudnienia wynosi mniej niż 15%.

Nie znamy jeszcze odpowiedzi, jakie praktyki pozwoliłyby najsprawniej stworzyć rynek pracy sprzyjający włączeniu społecznemu. Na razie wiemy, że utrudnienia w zdobywaniu edukacji są tylko jedną z wielu barier, które napotykają osoby z niepełnosprawnościami. Zlikwidowanie jej poprawiłoby co prawda ich sytuację na rynku pracy znacząco, ale niewystarczająco. Wyniki tego badania podkreślają więc, że nadal musimy szukać innych sposobów na zwiększenie możliwości zatrudnienia osób z niepełnoprawnościami.