„Akcyza na wyroby nikotynowe: rzucą palenie czy zmienią produkt ?” – relacja z semiarium IBS z udziałem przedstawicieli rządu i Kancelarii Prezydenta

Otwierając seminarium, Piotr Lewandowski podkreślił, że w Polsce oczekiwany czas trwania życia jest wciąż krótszy niż w krajach Europy Zachodniej. Dlatego warto podejmować interwencje, które ograniczają ryzyka zdrowotne. Ponadto starzenie się ludności w Polsce spowoduje znaczący wzrost obciążenia systemu ochrony zdrowia. Polityki zdrowia publicznego mogą złagodzić problemy związane ze starzeniem się ludności.

Maciej Albinowski zaprezentował wnioski z najnowszego raportu IBS dotyczące wzorców konsumpcji produktów nikotynowych. Zwrócił uwagę na częste łączenie różnych produktów nikotynowych. Alternatywne produkty często nie zastępują palenia tradycyjnych, lecz są używane zamiennie. Ponadto, większość użytkowników alternatywnych produktów nie uważa ich za bardzo szkodliwe.

Karol Madoń kontynuował prezentację raportu IBS i przedstawił wyniki symulacji wpływu zmian cen na konsumpcję poszczególnych produktów. Podkreślił, że polityki cenowe mogą w większym stopniu zniechęcić do konsumpcji nikotyny osoby, które korzystają z tylko jednego produktu. Natomiast użytkownicy wielu produktów są dużo bardziej skłonni zmienić produkt niż porzucić nikotynę. Zmiana cen e-papierosów we wrześniu 2025 roku mogła obniżyć liczbę konsumentów e-papierosów o ok. 660 tys., z czego ok. 180 tys. mogło zrezygnować z  nikotyny, a ok. 480 tys. wybrało inne produkty.

Julia Nowicka z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego przedstawiła badanie nt. postrzegania produktów nikotynowych przez osoby młode. Osoby młode uważają e-papierosy za atrakcyjne produkty, które raczej nie są szkodliwe zdrowotnie. Branża nikotynowa tworzy pozytywny wizerunek nowych produktów, a adresatami działań marketingowych są również osoby niepełnoletnie. Funkcjonowanie alternatywnych produktów, szczególnie tych aromatyzowanych, nie prowadzi do redukcji szkód zdrowotnych (ang. harm reduction) lecz powoduje uzależnienie od nikotyny kolejnego pokolenia użytkowników.

Po części spotkania poświęconej prezentacji wyników badań przyszedł czas na dyskusję panelową moderowaną przez Grzegorza Siemionczyk (Główny Analityk, Money.pl) w kórej udział wzięli:

• Piotr Głowacki (Kancelaria Prezydenta RP)
• Mateusz Jankowski (Przewodniczący Sekcji Antytytoniowej, Polskie Towarzystwo Chorób Płuc oraz profesor w Szkole Zdrowia Publicznego CMKP)
• Jarosław Neneman (Podsekretarz Stanu, Ministerstwo Finansów oraz Uniwersytet Łódzki)
• Konrad Walczyk (Kierownik projektów naukowych w Instytucie Finansów Publicznych oraz adiunkt SGH)

Doradca Prezydenta RP, dr Piotr Głowacki stwierdził, że polityka antynikotynowa powinna wykorzystywać szeroki wachlarz działań. Podwyżki akcyzy powinny być częścią długofalowej strategii. Powinny być także przewidywalne dla obywateli, dlatego tak zwana „mapa drogowa” jest generalnie dobrą formułą. Zwrócił uwagę na konieczność zachowywania odpowiedniego vacatio legis przy ustawach podatkowych.

Dr Konrad Walczyk (SGH, Instytut Finansów Publicznych) wskazał na kluczowy dylemat: czy akcyza powinna być podporządkowana celom zdrowotnym czy fiskalnym? Jeśli zdrowotnym, to stawki akcyzy powinny odzwierciedlać szkodliwość poszczególnych produktów. Jeśli głównym celem jest cel fiskalny, to dla produktów o wyższej elastyczności cenowej stawki akcyzy powinny być niższe.

Wiceminister Finansów dr Jaroslaw Neneman zasugerował, że Ministerstwo Finansów jest otwarte na dostosowywanie stawek akcyzy do celów polityki zdrowotnej. Zaznaczył jednak, że brakuje obecnie wiarygodnych informacji na temat relatywnej szkodliwości poszczególnych produktów. Gdyby Ministerstwo Finansów otrzymało takie wytyczne z Ministerstwa Zdrowia, to uwzględniłoby je w planowaniu stawek akcyzy. A już w 2026 roku podjęte zostaną prace nad nową „mapą drogową” akcyzy na okres po 2027 roku. Jarosław Neneman podkreślił także bardzo dobrą współpracę z Ministerstwem Zdrowia oraz liczne inicjatywy rządu we wdrażaniu polityk prozdrowotnych. Wymienił m.in. procedowany właśnie zakaz aromatyzowania saszetek nikotynowych, który ma powstrzymać napływ nowych konsumentów i wykracza poza zestaw regulacji wymaganych do wdrożenia przez Unię Europejską.

Profesor Mateusz Jankowski podkreślił, że wszystkie produkty nikotynowe są szkodliwe, a szczególnie szkodliwe jest łączenie różnych produktów (np. tradycyjnych papierosów i e-papierosów). Wskazał, że koncepcja „harm reduction” nie sprawdziła się w żadnym kraju. Nowe produkty, promowane przez branżę nikotynową jako mniej szkodliwe, przyciągają nowych konsumentów, szczególnie młodzież. Wskazywanie przez państwo niektórych produktów jako mniej szkodliwe mogłoby zwiększyć popyt na nie i zmniejszyć motywację użytkowników do ich rzucenia. Profesor wskazał na potrzebę funkcjonowania  kompleksowej polityki antynikotynowej. Ważnym filarem powinno być poradnictwo antynikotynowe, a obecnie działają tylko trzy poradnie antynikotynowe finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

W minionym roku w listopadzie odbyło się inne seminarium IBS poświęcone tej tematyce „Akcyza od wyrobów tytoniowych instrumentem polityki zdrowotnej – szeroki dialog między interesariuszami dyskursu zainicjowany przez IBS.” Spotkanie i przedstawione na nim badania były ważnym głosem w dyskusji toczącej się w procesie podnoszenia akcyzy na wyroby tytoniowe i odbiło się szerokim echem w debacie publicznej.

Zapraszamy do zapoznania się z prezentacją wyników badań IBS zamieszczoną poniżej.