2015 IBS Jobs Conference: Technology, skills and inequalities - IBS

Organizowana przez IBS doroczna konferencja „2015 Jobs Conference: Technology, skills and inequalities” odbyła się 27-28 października w Warszawie, a jej głównymi tematami były technologia, umiejętności i nierówności. Na konferencji wyniki swoich badań zaprezentowało 23 prelegentów z 13 krajów zarówno rozwiniętych, jak i rozwijających się. Wielu innych badaczy, decydentów i ekspertów wzięło udział w spotkaniu w roli słuchaczy i dyskutantów.

Tematem przewodnim pierwszego dnia konferencji był postęp technologiczny i jego wpływ na rynek pracy. Pierwsza sesja pod hasłem „Technologia a zatrudnienie” rozpoczęła się wystąpieniem Mariny Wes (Bank Światowy) i Piotra Lewandowskiego (IBS). Obydwoje prelegentów omówiło pokrótce rozwój technologii na świecie w ciągu ostatnich dekad. Marina Wes zwróciła uwagę na to, że napływ kapitału ICT przyczynił się do globalnego wzrostu w latach 1996-2014, jednakże przede wszystkim napędzał rozwój i kreację nowych miejsc pracy w sektorach tradycyjnych, a niezwiązanych bezpośrednio z teleinformatyką. Postęp technologiczny wpływa na typy wykonywanych w pracy zadań, zwiększając intensywność zadań i umiejętności nierutynowych kognitywnych. Piotr Lewandowski zauważył, że szczególną uwagę w tym kontekście należy poświęcić mobilności społecznej. Dodatkowo, jak wielu innych prelegentów podkreślił, że wbrew obawom, jak na razie nie mamy do czynienia z wszechobecną polaryzacją europejskich rynków pracy. John Hurley (Eurofound), który przedstawił m.in. wyniki Europejskiego Monitora Zatrudnienia 2015, zasugerował, że duże znaczenie mogą tu odgrywać zmienne instytucjonalne, zwłaszcza te mające wpływ na nisko i średnio płatne zatrudnienie. Ważne jest też to, że postęp technologiczny przyniósł wiele korzyści w obszarze komputeryzacji i automatyzacji, w tym ekspansję robotów przemysłowych, których jakość wzrosła, a ceny spadły. Georg Graetz (Uniwersytet w Uppsali; wspólnie z Guyem Michaelsem) przeanalizował wpływ robotów przemysłowych na całkowitą wydajność pracy, płace i zatrudnienie od początku lat 90. XX w.. Przedstawił wyniki badań, z których wynika, że roboty zwiększyły produktywność, nie zmniejszając przy tym całkowitej liczby przepracowanych godzin. Ostrzegł jednak, że mogą one w pewnym stopniu wypierać z rynku pracy osoby o średnich i niskich kwalifikacjach.

Tematem drugiej sesji były umiejętności i edukacja. Rozpoczęła się ona od wystąpienia Glendy Quintini (OECD), która przedstawiła wzajemne zależności między podażą umiejętności, ich wykorzystaniem i stopą zwrotu na rynku pracy a nierównościami płacowymi. Argumentowała, że czynniki te odpowiadają za znaczną część różnic w strukturze wynagrodzeń między USA a innymi gospodarkami OECD, jednak istotny wpływ na kształt tych nierówności mają także instytucje rynków pracy. Po niej głos zabrał Omar Arias (Bank Światowy), który szeroko omówił temat umiejętności społeczno-emocjonalnych – czym są, dlaczego ich znaczenie rośnie i w jaki sposób można je rozwijać. Podjęty został także temat niedopasowania wykształcenia do potrzeb rynku pracy. Leszek Wincenciak (WNE UW) przedstawił wyniki analizy ekonometrycznej płac osób dotkniętych problemem niedoedukowania lub przeedukowania w Polsce (ang. undereducation/overeducation). Wskazał że w pierwszym przypadku mamy do czynienia z istotną premią płacową, w drugim – z niższym wynagrodzeniem.

Trzecia sesja dotyczyła ewolucji struktury zawodów oraz zadań, jakie wykonywane są w poszczególnych zawodach, jak też współzależności pomiędzy rozwijającą się strukturą zatrudnienia a jego polaryzacją. Andrea Salvatori (ISER) przedstawił koncepcję polaryzacji rynku pracy i jej potencjalnej przyczyny – tzw. postępu technologicznego promującego czynności nierutynowe (ang. routine-biased technological change, RBTC). Wyniki jego analizy wskazują na to, że zmiany zachodzące na brytyjskim rynku pracy znacznie różniły się od tych na rynku amerykańskim – chociaż w każdej dekadzie miała miejsce pewna polaryzacja zatrudnienia, w ostatnich dziesięcioleciach nie występowało tam zjawisko polaryzacji płac. Podkreślił, że hipoteza RBTC lepiej pasuje do sytuacji USA niż Wielkiej Brytanii, gdzie zmiany na rynku pracy w dużym stopniu wynikały ze zmian w podaży pracy. Christian Siegel (Uniwersytet w Exeter) zauważył, że polaryzacja rynku pracy w USA rozpoczęła się już w latach 1950-1960 i dotyczyła wszystkich sektorów zatrudnienia. Według przedstawionego przez niego modelu, postęp technologiczny mógł wpływać zarówno na udział zatrudnienia, jak i na średnie płace w poszczególnych sektorach. Polaryzacja może wynikać ze wzrostu wydajności, która przyczynia się do wzrostu dochodu narodowego, a w konsekwencji prowadzi do zmian strukturalnych. Ostatnim prelegentem tej sesji był Piotr Lewandowski (IBS), który opisał zmiany zachodzące na rynkach pracy państw Europy Środkowo-Wschodniej w ciągu ostatnich 15 lat, z perspektywy struktury zadań. Wyniki jego badań pokazują, że miał miejsce spadek roli zadań i zawodów manualnych i wzrost nierutynowych czynności kognitywnych. Zmiany udziału zadań rutynowych kognitywnych nie były jednolite wśród krajów EŚW. W ogólnym ujęciu zmiany te były napędzane przez młodszych pracowników, a rosnąca intensywność nierutynowych zadań kognitywnych wynikała z rozpowszechnienia wyższego wykształcenia.

Czwarta, i ostatnia, sesja pierwszego dnia dotyczyła technologii, handlu międzynarodowego i płac. Jan Witajewski (IBS) przedstawił wyniki swoich badań dotyczących interakcji między podażą wykwalifikowanych pracowników (z wyższym wykształceniem) a wyborem technologii. Według jego modelu kraje, które zaobserwowały wyższy wzrost premii za wyższe wykształcenie, zaobserwowały również większy wzrost liczby absolwentów dekadę wcześniej. Związek ten można wyjaśnić przechodzeniem firm na metody produkcji w większym stopniu oparte na wiedzy (ang. skill-biased). Olaf van Vliet (Uniwersytet w Lejdzie) wykazał, że w przypadku 18 przeanalizowanych krajów OECD konkurencja handlowa z Chinami ma wpływ na rynki pracy, na których nisko wykwalifikowani robotnicy przemysłowi odczuwają znaczny spadek popytu na ich pracę. Aleksandra Parteka (Politechnika Gdańska) przedstawiła ostatnią prezentację tego dnia, skupiając się na związku między globalnymi łańcuchami wartości a płacami. Przeanalizowała sytuację w 16 państwach, pokazując, że wysoki udział składników zagranicznych w wartości dodanej jest związany z niższymi płacami w sektorach, jednakże offshoring ma niski lub zerowy wpływ na płace.

Drugi dzień rozpoczął się od sesji poświęconej problemowi umów niestandardowych. Pierwsza prelegentka, Sandrine Cazes (OECD), pokazała, że proces wychodzenia z kryzysu gospodarczego był związany ze wzrostem liczby umów tymczasowych wśród nowozatrudnionych osób. Z perspektywy pracowników jest to niekorzystne zjawisko, gdyż niestandardowe formy umów, w tym umowy tymczasowe, cechują się niższą ochroną i stabilnością zatrudnienia. Według Sandrine Cazes, luki w ochronie zatrudnienia należy zniwelować zrównując koszty wypowiedzenia w różnych typach umów. Drugą prelegentką była Anzelika Zaiceva (Uniwersytet w Modenie i Reggio Emilia, IZA), która zaprezentowała wyniki analizy nieformalnego zatrudnienia w Rosji. Pokazują one, że problem nieformalnego zatrudnienia jest najczęściej spotykany pośród młodych mężczyzn o niskim wykształceniu, pracujących w szczególności w budownictwie i handlu, jak też wśród imigrantów z państw WNP. Wpływ nieformalności zatrudnienia na płace jest dwojaki. Okazuje się, że w dolnym przedziale płac osoby zatrudnione nieformalnie zarabiały mniej niż osoby zatrudnione formalnie. Sytuacja jest odwrotna dla osób najlepiej zarabiających – w górnym przedziale rozkładu płac osoby pracujące nieformalnie zarabiały więcej niż osoby zatrudnione w oparciu o umowę. Jest to w dużej mierze spowodowane wysokim udziałem nieformalnego samozatrudnienia w tej grupie pracujących, możemy więc mówić o tzw. pozytywnej selekcji pod kątem nieformalnego samozatrudnienia. Agnieszka Piasna (European Trade Union Institute) pokazała, że w UE niestandardowe formy zatrudnienia wiążą się z wyższą zmiennością zatrudnienia i niższą jakością miejsc pracy. Możliwości przechodzenia z umów niestandardowych na umowy na czas nieokreślony są ograniczone. Wszystko to sprawia, że wzrost niestandardowych form zatrudnienia może mieć negatywny wpływ nie tylko na przywiązanie do rynku pracy i jakość zatrudnienia, lecz także w długiej perspektywie na wydajność pracy.

Tematem drugiej sesji były regulacje rynku pracy i płace minimalne. Radhicka Kapoor (Indian Council for Research on International Economic Relations) odniosła się do sytuacji w Indiach, w których kodeksowe formy zatrudnienia cieszą się bardzo wysokim stopniem ochrony, jednak odsetek pracowników objętych tą ochroną jest niski ze względu na istnienie dużego sektora nieformalnego. Z jej badań wynika, że odsetek formalnego zatrudnienia jest niższy w stanach, w których obowiązuje bardziej rygorystyczna ochrona zatrudnienia. Podkreśliła konieczność ograniczenia tego dualizmu poprzez objęcie ramami regulacyjnymi tych segmentów sektora niezorganizowanego, które dotychczas były z nich w dużym stopniu wyłączone. Piotr Lewandowski (IBS) przedstawił prezentację na temat niestosowania się do uregulowań dot. płacy minimalnej w krajach Europy Środkowo- Wschodniej. Odkrył zauważalne różnice w częstotliwości łamania przepisów o płacy minimalnej w poszczególnych krajach EŚW, które nie mogą być wyjaśnione różnicami we współczynniku Kaitza (stosunek płacy minimalnej do mediany płac). Tendencje niestosowania się do przepisów dot. płacy minimalnej w tych państwach mogą być jednak związane ze zmianami współczynnika Kaitza w danym kraju na przestrzeni czasu. Benjamin Stanwix (Development Policy Research Unit, Uniwersytet w Cape Town) omówił częściowe przestrzeganie przepisów o płacy minimalnej w Afryce Południowej. Odsetek pracowników otrzymujących wynagrodzenie niższe od minimalnego zmniejszał się na przestrzeni lat, jednak absolutny i względny poziom niestosowania się do tych przepisów pozostają wysokie. Benjamin Stanwix wskazał także, że pracodawcy w praktyce wybierają, czy i do jakiego stopnia będą stosować się do uregulowań, co sugeruje cały zakres możliwych odpowiedzi na kwestię płacy minimalnej (częściowe przestrzeganie przepisów).

Ostatnia część konferencji była poświęcona tematyce nierówności. Głównym prelegentem był Francisco H.G. Ferreira z Banku Światowego, który w swoim wykładzie przedstawił zagadnienie nierówności szans. Omówił filozoficzne podstawy koncepcji (nie-)równości szans, różne podejścia do pomiaru równości szans i ich implikacje dla pomiaru ubóstwa i stopnia rozwoju gospodarczego.

W ostatniej sesji omówiono różne wymiary nierówności dochodowych. Iga Magda (IBS) zaprezentowała wyniki badania dotyczącego nierówności szans w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Pokazała, że nierówności te zmniejszyły się w Polsce i na Łotwie, pozostały niemal bez zmian w większości pozostałych państw EŚW, a zwiększyły się na Węgrzech. Zmiany te wynikały przede wszystkim ze zmian w wynagradzaniu różnych czynników, które mają znaczenie dla łącznych dochodów gospodarstw domowych, a nie ze zmian struktury gospodarstw domowych pod względem ich charakterystyk kształtujących dochody. Mario Holzner (WIIW) przedstawił zarys zmian w zakresie nierówności w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej, a także ich zróżnicowanie w sektorze publicznym i prywatnym. Na koniec Cristiano Perugini (Uniwersytet w Perugii) omówił potencjalną rolę nierówności dochodowych w ostatnim kryzysie gospodarczym, dowodząc związku pomiędzy koncentracją dochodów a zadłużeniem sektora prywatnego.

Konferencja była międzynarodowym wydarzeniem stanowiącym wyjątkową w Polsce okazję do poznania i omówienia ostatnich badań dotyczących szeregu problemów z zakresu pracy, technologii, edukacji, regulacji rynku pracy i nierówności. Konferencja została zorganizowana w ramach Network for Jobs and Development przy wsparciu Banku Światowego.