Oblicza bezrobocia – bariery aktywizacji zawodowej i zatrudnienia

Podczas seminarium dyskutowaliśmy nad aktywizacją zawodową Polaków w świetle najnowszych badań naukowych przedstawionych przez: Herwiga Immervolla (OECD), Igę Magdę (IBS, SGH) i Pawła Kubickiego (SGH). W dyskusji panelowej udział wzięli: Lech Antkowiak (Urząd Pracy m.st.Warszawa), Ewa Flaszyńska (MRPiPS), Paweł Kubicki (SGH) i Cezary Miżejewski (WRZOS). Zachęcamy do zapoznania się z prezentacjami i podsumowaniem seminarium.

Wyzwania dla polskiego rynku pracy – perspektywa Komisji Europejskiej

Sytuacja na polskim rynku pracy jest najlepsza od ponad 20 lat. Bezrobocie rejestrowane osiąga najniższe wartości od początku pomiaru. Jednakże wciąż ponad 6 mln osób w wieku 20-64 lata nie pracuje.

Zauważamy brak wyraźnego sygnału ze strony rządu, że aktywność zawodowa jest istotną kwestią w Polsce – Rafał Janas (DG EMPL).

Na początku spotkania Rafał Janas z Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia i Spraw Społecznych Komisji Europejskiej (DG EMPL) opisał główne wyzwania stojące przed polskim rynkiem pracy: obniżające się wskaźniki zatrudnienia niektórych grup społecznych, niski udział kobiet w rynku pracy, nieadekwatność kwalifikacji do potrzeb rynku pracy,  segmentacja rynku pracy, konieczność migracji w celu utrzymania wzrostu gospodarczego. Aktywizowane powinny być kobiety (w każdym wieku), pracownicy starsi, osoby niepełnosprawne i ich opiekunowie. Bardziej optymalnie mógłby być wykorzystany system rolny – KRUS przeszkadza zwiększeniu mobilności zawodowej i lokalizacyjnej.

39% osób w wieku produkcyjnym w Polsce nie pracuje lub pracuje w bardzo ograniczonym zakresie

Herwig Immervoll z Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) pokazał odsetek osób pozostających bez pracy w wybranych krajach OECD. W Polsce 39% osób w wieku produkcyjnym nie pracuje lub pracuje w bardzo ograniczonym zakresie, w Grecji jest to prawie 50%, a w Austrii – niecałe 25%. W badaniach prowadzonych wspólnie z Bankiem Światowym, wskazano na trzy grupy barier utrudniających zatrudnienie: możliwości pracownika, motywacja/bodźce oraz szanse na rynku pracy. Najczęściej brak pracy jest spowodowany kilkoma czynnikami. Instrumenty aktywizacji zawodowej powinny być dopasowane do konkretnych grup (→ prezentacja).

Badacze opisują grupy osób pozostających bez pracy:

• kobiety nieaktywne zawodowo – o niskich dochodach, najczęściej w wieku średnim, z niewielkim doświadczeniem zawodowym
• matki nieaktywne zawodowo z powodu opieki nad dziećmi – często bez doświadczenia zawodowego
• młode, długotrwale bezrobotne kobiety – wykształcone, ale z niewielkimi szansami na rynku pracy
• starsi nieaktywni zawodowo mężczyźni – z niewielkimi umiejętnościami / na wcześniejszych emeryturach
• nieaktywne zawodowo osoby starsze – zazwyczaj dobrze wykształcone, ale o złym stanie zdrowia

Przyczyny niskiej aktywności zawodowej kobiet w Polsce

Iga Magda (IBS, SGH) wskazała, że współczynnik aktywności zawodowej kobiet w wieku 15-64 lata w Polsce wynosi 62% i należy do najniższych w Europie (średnia EU28 – 67%). Wynika to przede wszystkim z niskiej aktywności zawodowej kobiet po 50 roku życia. Niemniej w 2016 roku około 1,8 mln kobiet w wieku 20-49 lat było nieaktywnych zawodowo, co stanowi aż 25% kobiet w tej grupie wieku. W porównaniu do lat ubiegłych wzrósł odsetek kobiet deklarujących obowiązki rodzinne i związane z prowadzeniem domu jako przyczynę bierności zawodowej.

W badaniach prowadzonych wspólnie z Anetą Kiełczewską (IBS), badaczki zidentyfikowały 9 grup kobiet o podobnych charakterystykach i powodach bierności zawodowej. 27% kobiet w wieku 20-49 lat nie podejmuje pracy lub prób jej znalezienia ze względu na kształcenie się, 18% – ze względu na opiekę nad dziećmi, 13% to kobiety ze średnim lub wyższym poziomem wykształcenia zniechęcone poszukiwaniem pracy. Do każdej z grup powinny zostać skierowane odrębne działania ułatwiające lub motywujące do podjęcia pracy, m.in. poprawa elastyczności pracy, poprawa opłacalności pracy (m.in. obniżenie klina podatkowego dla najniższych wynagrodzeń), pomoc w zdobyciu kwalifikacji, pomoc w powrocie na rynek pracy, opieka instytucjonalna nad dziećmi (→ prezentacja).

Aktywność zawodowa osób z niepełnosprawnościami – 26% w 2017 roku

Paweł Kubicki (SGH) przedstawił sytuację osób z  niepełnosprawnościami na rynku pracy w Polsce. W marcu 2018 roku 260 tys. osób z niepełnosprawnością pracowało, z czego większość na otwartym rynku. Rosną zarówno współczynnik aktywności zawodowej (prawie 29% w 2017 roku), jak i wskaźnik zatrudnienia (26% w 2017 roku). Przez ostatnie 10 lat zmieniła się struktura pracujących, ale liczba osób poza rynkiem pracy dominuje (→ prezentacja).

Paweł Kubicki argumentował, że dotychczasowe instrumenty nie pozwalają na znaczącą poprawę sytuacji, a obecny niewielki wzrost zatrudnienia jest raczej efektem poprawy ogólnej koniunktury na rynku pracy. Według badacza należy przenieść punkt ciężkości ze wsparcia opiekuna rodzinnego i pracodawcy na osobę z niepełnosprawnością. Krzysztof Kosiński z Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych, skomentował, że rynek pracy czeka na osoby z niepełnosprawnościami, a problemem jest ich bardzo niska aktywność zawodowa.

„Pamiętniki bezrobotnych” – czyli zmiany postaw i przyczyn braku pracy

Paweł Kubicki (SGH) przytoczył również nieopublikowane jeszcze wnioski z badania „Pamiętniki bezrobotnych” realizowanego przez Instytut Gospodarstwa Społecznego SGH. W porównaniu do poprzedniej edycji badania z 2003 roku zauważalne są nowe przyczyny bezrobocia: brak pracy tuż po zakończeniu edukacji wśród kobiet, trudności w znalezieniu pracy przez kobiety w starszym wieku, obniżenie stanowiska po powrocie z urlopu macierzyńskiego. Coraz częściej pojawiają są problemy psychologiczne związane z pozostawaniem w bezrobociu. Lech Antkowiak  (Urząd Pracy m.st. Warszawa) podkreślił, że urzędy pracy zauważają potrzebę pomocy psychologicznej dla osób bezrobotnych. Przykładem może być realizowany z sukcesem program wsparcia w poszukiwaniu pracy dla osób powyżej 50 roku życia.

Jak kształtować politykę aktywizacji zawodowej i zatrudnienia?

W ostatniej części spotkania Ewa Flaszyńska (MRPiPS) mówiła o działaniach administracji publicznej wspierających aktywizację zawodową. Wspomniała o projekcie nowej ustawy regulującej rynek pracy przegotowywanej przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Ustawa ma  porządkować istniejące regulacje.

Nie wykorzystamy szansy, jaką jest dobra sytuacja na rynku pracy – Lech Antkowiak (Urząd Pracy m.st.Warszawa)

Jesteśmy w stanie realnie pomóc jedynie 8% osób bezrobotnych.Nie wykorzystamy szansy, jaką jest dobra sytuacja na rynku pracy. – mówił Lech Antkowiak (Urząd Pracy m.st.Warszawa). Pomoc świadczona przez urzędy pracy jest ograniczana ze względu na zmniejszenie środków z Funduszu Pracy o 50%.  Cezary Miżejewski (WRZOS) podkreślał, że opłacalność pracy jest nadal bardzo niska. Ludzie zachowują się racjonalnie, więc odejścia z rynku pracy przez dostępność świadczenia 500+ pokazują złe warunki na rynku pracy. W Polsce ciągle elastyczność zatrudnienia kojarzy się z hasłem – jak łatwiej zwolnić pracownika. 

W dyskusji z uczestnikami spotkania zwrócono również uwagę na problem niedopasowania edukacji do rynku pracy oraz niewielką popularność kształcenia w trakcie kariery zawodowej. Problem są również ograniczenia lokalnych rynków pracy związane z migracją wewnętrzną. Przypomniano również o niskich wskaźnikach zatrudnienia wśród osób młodych  kończących edukację.

***

Dziękujemy za liczny i aktywny udział w spotkaniu!