System ubezpieczeń społecznych: kto zyskuje a kto traci?

W ekspertyzie Komisji Europejskiej pt. „Case study – Gaps in access to social protection for people working under civil law contracts in Poland” ekonomiści IBS przedstawiają wyniki dotyczące wielkości zatrudnienia na umowach cywilnoprawnych w Polsce oraz opis grupy i sektory gospodarki, w których najczęściej stosuje się tą formę zatrudnienia. Szczególnie zaskakujące wyniki dotyczą wysokości wpływów ze składek na ubezpieczenia społeczne oraz wydatków na świadczenia z ZUS w podziale na trzy główne formy zatrudnienia: umowy o pracę, umowy cywilnoprawne oraz wypłacane świadczenia.

Umowy o pracę: duże wpływy, duże wydatki

W 2016 roku zatrudnieni na umowach o pracę wpłacili do publicznego systemu ubezpieczeń społecznych ok. 17 mld zł (w ramach składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe), co oznaczało największy wpływ ze wszystkich trzech grup. Niemniej jednak podobna kwota została im wypłacona w formie świadczeń. Względna równowaga składkowo-świadczeniowa tej grupy ma miejsce od 2013 roku, kiedy wydłużono okres pobierania zasiłku macierzyńskiego do 1 roku.

Umowy cywilnoprawne: mniejsze wypływy, jeszcze mniejsze wydatki

Pracujący na umowach cywilnoprawnych stanowią mniejszą grupę – według danych z europejskiego badania Labour Force Survey  w 2016 roku było to 510 tys. osób, co stanowiło 3,1% wszystkich zatrudnionych w Polsce. Zasady opłacania składek są też mniej rygorystyczne. Wpływy do systemu od grupy były więc znacznie niższe – wyniosły „zaledwie” 316 mln zł. Jednak wypłacone świadczenia były jeszcze niższe: stanowiły 20% wpływów ze składek (244 mln zł). W przeszłości różnica ta była jeszcze większa.

Samozatrudnienie: wydatki 3-krotnie przewyższają wpływy

Odwrotna sytuacja dotyczy osób prowadzących własną działalność gospodarczą. Łączna wielkość ich składek jest znacznie niższa niż suma pobieranych świadczeń, a różnica ta pogłębia się w czasie. W 2015 i 2016 roku samozatrudnieni pobrali z systemu ubezpieczeń społecznych prawie 3 razy więcej niż wyniosły ich składki. Główną przyczyną są rosnące wydatki na zasiłki macierzyńskie.

***

Szczegółowe wyniki zostały opisane w ekspertyzie przygotowanej dla Komisji Europejskiej (w jęz. angielskim):

• Lewandowski, P. (2018). Case study – Gaps in access to social protection for people working under civil law contracts in Poland. European Commission.

Zachęcamy również do zapoznania się z artykułami:

• Piotra Lewandowskiego i Jakuba Sawulskiego w Dzienniku Gazecie Prawnej (dostęp płatny) – „Tak zatrudnia się Polaków. Gdzie jedni dopłacają, tam inni korzystają” – 07.03.2018
• Marka Chądzyńskiego i Grzegorza Osieckiego w Dzienniku Gazecie Prawnej –„Samozatrudnienie najkorzystniejsze składkowo. Otrzymujesz więcej, niż płacisz” – 07.03.2018
• Rafała Hirscha w serwisie Next.Gazeta.pl – “Jeden przepis wart prawie pół miliarda złotych. Tyle zaoszczędziliśmy dzięki małej zmianie w prawie w kwestii urlopów macierzyńskich” – 16.03.2018