Finanse publiczne w Polsce – dokąd zmierzamy?

Temat wyzwań stojących przed polityką fiskalną w nadchodzących latach wymaga najpierw rzetelnej diagnozy stanu finansów publicznych. Podkreślmy  – całego sektora finansów publicznych (SFP), a nie wyłącznie budżetu państwa, na którym zazwyczaj koncentruje się debata w Polsce, a stanowiącego zaledwie 21,3% wydatków netto SFP. Celem naszego seminarium – „Finanse publiczne w Polsce – dokąd zmierzamy?” uczyniliśmy zatem przedstawienie źródeł dochodów i kierunków wydatków publicznych w Polsce, przedstawienie polityki fiskalnej w naszym kraju w okresie globalnego kryzysu finansowego oraz przepływów finansowych wynikających z systemu świadczeń społecznych (wprowadzenie – dr Iga Magda– IBS, SGH;  wystąpienia – Piotr Lewandowski, Jakub Sawulski– IBS, dr Agnieszka Chłoń-Domińczak – SGH). Oddzielną sesję poświęciliśmy zdefiniowaniu obszarów wymagających działań zwiększających przejrzystość informacji dotyczących finansów publicznych. Pokazaliśmy również, w jaki sposób instytucje publiczne mogłyby publikować dane o sytuacji finansowej państwa, tak aby dane te były przejrzyste dla obywateli (wystąpienia – Katarzyna Mikołajczyk, Asia Przybylska –Fundament Społeczeństwa Informacyjnego; Jakub Sawulski, Jan Baran – IBS)   Seminarium zakończyła dyskusja na temat perspektyw finansów publicznych w Polsce. W panelu dyskusyjnym  uczestniczyli: wiceministerLeszek Skiba (Ministerstwo Finansów), drPaweł Wojciechowski (główny ekonomista ZUS) oraz Ignacy Morawski (WiseEuropa); rozmowę poprowadził dziennikarz Krzysztof Rzyman.

DIAGNOZA

Piotr Lewandowski (prezes Instytutu Badań Strukturalnych), charakteryzując źródła dochodów i kierunki wydatków publicznych w Polsce, zaakcentował m.in.:

• jeden z najbardziej liniowych klinów podatkowych w OECD;
• w obszarze dochodów – niski udział podatków pośrednich, a wysoki składek na ubezpieczenia społeczne;
• wysokie w naszym kraju wydatki publiczne na obronę narodową, szkolnictwo wyższe i zabezpieczenie społeczne (świadczenia emerytalne i po osobie zmarłej) oraz niskie na administrację publiczną, obsługę długu publicznego i ochronę zdrowia (prezentacja do pobrania poniżej).

Jakub Sawulski  przedstawił natomiast politykę fiskalną w Polsce w kontekście kryzysu finansów publicznych w UE.  Ekonomista Instytutu Badań Strukturalnych, podsumowując stan polskich finansów publicznych w latach 2004-2014, zaznaczał:

• spadek wydatków na transfery socjalne, przy znaczącym wzroście wydatków na inwestycje i w okresie kryzysu – stosunkowo niski wzrost stopy fiskalizmu;
•  załamanie dochodów publicznych (od 2009 roku) związane ze zmianami w wysokości opodatkowania oraz pogorszeniem ściągalności podatków;
• wysoki deficyt, o charakterze głównie strukturalnym, z niewielkim udziałem czynnika cyklicznego;
• duży wpływ działań dyskrecjonalnych;
• szybkie tempo wzrostu PKB – główny czynnik zabezpieczający przed eskalacją problemu długu publicznego.

Na zakończenie sesji pierwszej poświęconej diagnozie stanu finansów publicznych dr Agnieszka Chłoń-Domińczak (Szkoła Główna Handlowa) zaprezentowała swoje najnowsze badania prowadzone w Instytucie Statystyki i Demografii SGH razem z Wojciechem Łątkowskim dotyczące oszacowania transferów w przebiegu życia dla Polski. Badanie realizowane jest w ramach projektu AGENTA, który skupia badaczy z 25 krajów UE. Wyniki pokazują, że nadwyżka dochodu nad konsumpcją obserwowana jest w Polsce w przypadku osób w wieku 27-57 lat. Pozostałe osoby mogą konsumować więcej niż wynosi ich dochód dzięki transferom. W przypadku osób młodych główną rolę odgrywają transfery pod postacią publicznego finansowania edukacji, w przypadku osób starszych – transfery emerytalne.

(NIE)PRZEJRZYSTOŚĆ

Katarzyna Mikołajczyk (Fundament Społeczeństwa Informacyjnego) i Jakub Sawulski (IBS) wskazywali słabości prezentacji danych o finansach publicznych, zwracając przy tym uwagę na konsekwencje braku przystępnego publikowania przez instytucje danych publicznych. Jednym z omawianych problemów była chociażby niemożność wzięcia udziału przez obywateli w konsultacjach budżetu gmin – czas przewidziany na konsultacje jest bardzo krótki, a dane są upubliczniane w sposób utrudniający analizę).   Asia Przybylska (Fundament) i Jan Baran (IBS) zaprezentowali aplikację pozwalającą sprawdzić, na co wydawane są podatki każdego z nas oraz hurtownię danych o finansach publicznych, która zbiera  w jednym miejscu dane z kluczowych dokumentów budżetowych finansów państwa dla lat 2006-2014*. Dane zostały wyekstrahowane z dokumentów źródłowych dostępnych jedynie w formacie PDF, użytkownik hurtowni może zaś ściągnąć te dane w formacie Excel.

PANEL DYSKUSYJNY

Ignacy Morawski, odnosząc się do prowokacyjnie postawionego przez nas pytania panelu – „Katastrofa polskich finansów publicznych – mit czy realne zagrożenie?”- stwierdził, że w perspektywie dwóch, trzech lat nominalny wzrost PKB wysoki i niskie koszty obsługi długu zapewniają nam bezpieczeństwo. W dłuższej perspektywie przewidywał natomiast, że tak dobrze nie będzie: – Natrafimy na kilka problemów, które sprawią, że na bank będziemy mieli jakieś silne wstrząsy z polityką fiskalną. Po pierwsze, w ciągu piętnastu lat wydatki na służbę zdrowia muszą się zwiększyć niemal dwukrotnie; druga rzecz – system emerytalny […] w obecnej formie w długim okresie mniej więcej się bilansuje, ale przy bardzo niskich emeryturach. Poza horyzontem dwóch, trzech lat pojawiają się zagrożenia, na które odpowiedzi na razie nie widać

słaba ściągalność VAT a efekt synergii

Wiceminister Leszek Skiba, w odniesieniu do dyskutowanego w ostatnich dniach tematu uszczelniania systemu podatkowego, zaznaczał: – Diagnoza, która jest dominująca w Ministerstwie Finansów, jest taka, że problemem słabej ściągalności podatków, jeśli chodzi o VAT, jest efektywność administracji podatkowej, która nie radzi sobie ze sprawnymi grupami wyłudzającymi VAT (…) Kluczowym elementem są zmiany w administracji, współpraca między kontrolą skarbową, administracją skarbową, strukturą celną. Efekt synergii pozwoliłby rzeczywiście, aby ta efektywność była większa.

równowaga finansów publicznych

Najważniejszy dla równowagi finansów publicznych – podkreślał wiceminister Leszek Skiba – jest wzrost gospodarczy. – Wzrost gospodarczy ustawia wszystkie elementy (…). Problemem podstawowym wzrostu gospodarczego jest niska stopa inwestycji polskich przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa generują zysk; po zapłaceniu podatku, dywidend, jest to 5-10% PKB. Te pieniądze nie są inwestowane, nie są źródłem wydatków na innowacyjność. Mamy do czynienia ze strukturalnym problemem. Jest to prawdziwe wyzwanie.

istotne jest myślenie o reformach

Paweł Wojciechowski (ZUS) podkreślał, że wzrost gospodarczy napędzają reformy i o nich powinniśmy teraz szczególnie myśleć. – Jeśli mówimy o strukturalnych reformach – zaznaczał – musimy zwrócić uwagę na te elementy dyskusji, które faktycznie mają istotne znaczenie dla elementu prowzrostowego, czyli np. wzrostu zatrudnienia czy wzrostu wydajności pracy.

relacja z seminarium – Beata Kwiatkowska, Jan Baran

FILMY Z SEMINARIUM

Nagrania z seminarium dostępne są na naszym kanale Youtube – wystarczy nacisnąć na zdjęcie wybranego filmu.

zwiastun

zobacz

sesja I –  Diagnoza stanu finansów publicznych w Polsce

zobacz

sesja II – (Nie)przejrzystość polskich finansów publicznych

zobacz

panel dyskusyjny  – Katastrofa polskich finansów publicznych – mit czy realne zagrożenie? 

zobacz

Prelegentom, panelistom, prowadzącemu dyskusję oraz wszystkim gościom serdecznie dziękujemy za obecność na seminarium. Zapraszamy na kolejne wydarzenia organizowane przez Instytut Badań Strukturalnych.    * Obie aplikacje zostały  przygotowane wspólnie przez ekonomistów Instytutu Badań Strukturalnych oraz programistów organizacji Fundament Społeczeństwa Informacyjnego. Aplikacja „Jak są wydawane moje podatki?” dostępna jest na stronie: https://mojepanstwo.pl/podatki, hurtownia danych o finansach publicznych – na stronie https://mojepanstwo.pl/finanse.  

***

Seminarium zorganizowane zostało w ramach projektu „Jak są wydawane moje podatki”.

Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.